22 iyun 1941-1945-ci illər müharibəsinin başlanmasının 80-ci ildönümüdür.   Xatırladaq ki, 1 sentyabr 1939-cu ildə başlayan İkinci Dünya Müharibəsi 1941-ci il iyunun 22-də Almaniyanın SSRİ-yə hücumu ilə daha da genişlənib, miqyas etibari ilə növbəti mərhələyə qədəm qoyub.   Ümumi əhalisi 3,4 milyon olan Azərbaycan SSR-dən 681 min nəfər cəbhəyə yollanmışdır ki, onlardan 10 mini qadın idi. 300 mindən çox azərbaycanlı bu döyüşlərdə qəhrəmancasına həlak olmuşdur. Cəbhə xətti üçün Azərbaycanda 15 min tibb işçisi, 750 rabitəçi, 3 min sürücü hazırlanmışdı. Müharibədə, həmçinin snayper Ziba Qəniyeva, zenitçi Almaz İbrahimova, partizan Aliyə Rüstəmbəyova, dəniz gəmisi kapitanı Şövkət Səlimova və başqa azərbaycanlı qadınlar da iştirak edirdi.   Azərbaycan SSR-də olan əsgərlər Brest qalası, Leninqrad, Moskva Stalinqrad, Qafqaz uğrunda döyüşlərdə iştirak etmiş, Kursk, Berlin uğrunda döyüşlərdə qəhrəmanlıq göstərmişlər. Onlar Ukraynada, Krım yarımadasında vuruşmuş, Qırmızı Ordunun tərkibində Pribaltikanı, Şərqi Avropanı azad etmişlər.   Azərbaycan SSR ərazisində 87 batalyon, 1123 özünümüdafiə, 5 piyada dəstələri yaradılmışdır. Qızıl Ordunun 8 diviziyasının çox hissəsini azərbaycanlılar təşkil edirdi. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı göstərdiyi qəhrəmanlıq və şücaətə görə Azərbaycandan 128 nəfər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını qazanmışdı. General Həzi Aslanov daxil olmaqla, 3 nəfər iki dəfə bu ada layiq görülmüşdür. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını alanlar arasında 42 nəfəri milliyyətcə azərbaycanlıdır. Onlardan 14-ü ölümündən sonra bu ada layiq görülüb. Sovet İttifaqı   Qəhrəmanı adını alan ilk azərbaycanlı leytenant İsrafil Məmmədov olub. Fransa, İtaliya, Krımda, Belarusiyada azərbaycanlıların rəhbərlik etdiyi partizan dəstələri yaradılmışdı. Məsələn Fransadakı azərbaycanlı partizan dəstəsinə Hüseynrza Məmmədov, İtaliyadakı azərbaycanlı partizan dəstəsinə Cavad Həkimli, Krımdakı Azərbaycan partizan dəstəsinə Məmməd Əliyev, Belarusda fəaliyyət göstərən partizan dəstəsinə isə Məmməd İsayev rəhbərlik edib.   Böyük Vətən müharibəsi başlamamışdan əvvəl Azərbaycan SSR neft sənayesinin - neft və neft məhsullarının əsas tədarükçüsü, neft sənayesindəki mütəxəssislərin hazırlanmasında və neft avadanlığı istehsalında lokomotiv idi. Müharibəyə baxmayaraq Bakı yanacaq və sürtkü təchizatında aparıcı idi. Müharibə illərində Azərbaycan neftçiləri bütün ölkənin yanacağının 80%-ni təşkil ediblər. Müharibənin ilk ilində 23,5 milyon ton neft göndərildi. Böyük Vətən müharibəsi dövründə hərbi ehtiyaclar üçün ümumilikdə 75 milyon ton neft göndərilib.   Sovet İttifaqı marşalı Georgi Jukov qeyd etmişdir: Bakının neftçiləri Vətənini qorumaq, düşmən üzərində tez qələbə çalmaq üçün  cəbhəyə və ölkəyə lazım olan qədər yanacaq verdilər.   Rusiyanın Azərbaycandakı sabiq səfiri Vasili İstratov yazırdı: Azərbaycanın təbii ehtiyatları olmadan Böyük Vətən müharibəsində heç bir qələbə qazanmaq olmazdı. Böyük Vətən müharibəsi dövründə Azərbaycan neftçiləri 160 dəfə o illərdə yüksək əmək qabiliyyətinin göstəricisi olan Dövlət Müdafiə Komitəsi, Ümumittifaq Həmkarlar İttifaqları Mərkəzi Şurasının və SSRİ-nin Neft sənayesi üzrə Xalq Komissarlığının keçici Qırmızı bayrağını almışdılar.   Bakı sakini Nikolay Konstantinoviç Baybakov hərbi hissələri və müəssisələri yanacaqla təmin edən xüsusi təyinatlı qərargahı idarə edib. N.K.Baybakov yazırdı: Sovet döyüş maşınlarının 75-80 faizi bakılıların əməyi sayəsində hərəkət edirdi. Müharibənin taleyi onların işindən asılı idi. Ön cəbhədə olmadan, Azərbaycanın paytaxtı neft arteriyaları vasitəsilə Qırmızı Ordunun əməliyyat qrupu ilə əlaqədə idilər. Sovet İttifaqı marşalı Konstantin Rokossovski Azərbaycan SSR Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinə yazdığı məktubunda qeyd edirdi:   Qorxmaz şahinlərin hər bir zərbəsində, sovet tanklarının hər basqınında, alman-faşist qüvvələri üzərində hər bir zəfərdə Bakı neftçilərinin payı az deyil.   1945-ci il aprelin 28-də Sovet İttifaqı marşalı Fyodor Tolbuxin "Azərbaycan xalqına eşq olsun" adlı məqaləsində yazırdı:   Qırmızı Ordu Azərbaycan xalqına və cəsur Bakı neftçilərinə çoxlu zəfərlər üçün, keyfiyyətli yanacağın vaxtında çatdırılmasına görə borcludur. Stalinqrad yaxınlığında, Donda və Donbasda, Dnepr və Dnestr sahillərində, Belqradda, Budapeşt və Vyana yaxınlığında vuruşan döyüşçülər Azərbaycan neftçilərini minnətdarlıqla xatırlayır və Bakının cəsur neftçilərini salamlayırlar. Müharibədən sonra Bakıya gələn Sovet İttifaqı marşalı Semyon Budyonnı jurnalistlərə deyib: Sizin neftiniz olmadan çətin ki, biz müharibədə süvarilərin köməyi ilə bu qədər qələbə qazana bilərdik.   Belarus Respublikasının Azərbaycandakı səfirliyinin birinci katibi Qleb Krasnevski yazırdı: Məhz, Azərbaycan nefti Böyük Vətən müharibəsində qələbənin həlledici amillərindən biri olmuşdur.   Böyük Vətən müharibəsi başlayandan sonra bütün respublika "Hər şey cəbhə üçün! Hər şey qələbə üçün!" şüarı ilə çalışırdı. Bütün sahələr cəbhənin maraqlarına qulluq edirdi. İstehlak mallarının istehsalı hərbi təchizat, qida və digər məhsulların istehsalına keçdi. Ordunun təmin olunması üçün Azərbaycanda əvvəllər istehsal olunmayan böyük miqdarda qida, geyim, ayaqqabı və digər mal növlərinin istehsalına ehtiyac var idi.   Böyük Vətən müharibəsinin ilk dövründə Azərbaycan yüngül sənaye müəssisələri Qırmızı Ordunun ehtiyacları üçün təxminən 30 növ məhsul istehsal edirdilər.   Kimya sənayesi zavodları da hərbi məhsul və digər avadanlıqların istehsalına yönəldilmişdi. Bu zavodlarda yanğınsöndürmə avadanlıqları istehsal olundu, qoruyucu geyimlərin münbitləşdirilməsi prosesi mənimsənildi.   Azərbaycanın ət və süd sənayesi müəssisələri əvvəllər xaricdən gətirilən bir sıra yeni dərman növlərinin istehsalına başlamışdılar. Yerli xammalın istifadəsi əsasında tibbi ləvazimatlar zavodu yaradılmışdı.   Yerli sənayedə işləyənlər hərbi təchizatın istehsalında da iştirak edirdilər. Ən qısa müddətdə bu müəssisələrin avadanlıqları cəbhə üçün lazım olan yeni məhsulların buraxılması üçün uyğunlaşdırılmışdı. Azərbaycan SSR-də 130 növdən çox silah və döyüş sursatı istehsal edilmişdi. Məsələn, Bakıda əfsanəvi “Katyuşa”lar üçün mərmi, ​​Yak-3 və UTI-4 döyüş təyyarələri düzəldilirdi. Azərbaycan SSR-də sakinlərin şəxsi ehtiyatlarından 15 kq qızıl, 952 kq gümüş, 320 mln. rubl müdafiə fonduna verilmişdi.   Bakı müəssisələri Dnepr SES, Azov limanı və Sovet İttifaqının digər mühüm strateji obyektlərini bərpa etməkdə fəal iştirak edirdi.   Böyük Vətən müharibəsi dövründə Bakıda və ölkə daxilində onlarla hərbi xəstəxana fəaliyyət göstərirdi. Rəsmi məlumatlara görə, Azərbaycan SSR-in xəstəxanalarında yarım milyon sovet əsgəri müalicə edilmişdi. Onların bir çoxu müharibədən sonra Azərbaycanda qalıblar. 1945-ci il mayın 2-də səhər saatlarında döyüşçülər Məmmədov, Əhmədzadə, Berejnoy və Andreyev leytenant A.Məcidovun rəhbərliyi altında Brandenburq qapısı üzərində qalibiyyət bayrağını qaldırdılar.

  Azərbaycanda  bütün qəbildən olan veteranlar, xüsusilə müharibə əlilləri və veteranları yüksək dövlət qayğısı ilə əhatə edilmişlər. Ümummilli lider Heydər Əliyevin əsasını qoydulğu bu siyasət hazırda Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Bu siyasətin həyata keçirilməsində bütün dövlət orqanları və ictimai təşkilatlar əlaqəli şəkildə fəaliyyət göstərməklə, üzərlərinə düşən çox mühüm vəzifələrin öhdəsindən layiqincə gəlməyə çalışırlar. Qeyd olunan istiqamətdə Respublika Veteranlar Təşkilatı ilə Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyasının birgə qarşılıqlı fəaliyyəti xüsusi qeyd edilə bilər. Belə ki, son illər bu təşkilatlar arasındakı əməkdaşlıq əlaqələri daha da genişlənmiş, uğurlar xeyli artmışdır. Məhz bunun nəticəsidir ki, veteranların sosial problemlərinin həlli istiqamətində ciddi dönüş yaranmış, onların sağlamlığının bərpası üçün sanatoriya və istirahət evlərinə verilən güzəştli putyovkaların sayı artmışdır. Dünən Respublika Veteranlar Təşkilatının və Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyasının rəhbərliyinin ilə birgə görüşündə veteranların sosial müdafiəsinin daha da gücləndirilməsi, xüsusi ilə 1941-1945-ci ilər Böyük Vətən Müharibəsi iştirakçılarının və kimsəsiz veteranların sosial problemlərinin operativ həlli məsələləri müzakirə olunmuşdur. Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyasının sədri, millət vəkili S.Mehbalıyev və Respublika Veteranlar Təşkilatının sədr müavini ehtiyatda olan polkovnik C.Xəlilov veteranların dövlət qayğısı ilə əhatə edilmələrini, onların ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin, Birinci vitse-prezident xanım Mehriban Əliyevanın daim diqqət mərkəzində olduqlarını bir daha vurğulamışlar. Görüşün sonunda Həmkarlar İttifaqı fəallarına Respublika Veteranlar Təşkilatının təsis etdiyi “Veteranların Qayğıkeşi” diplomu, “Veteran Həmrəyliyi” və “General Səməd bəy Mehmandarov” yubiley medalları təqdim olunmuşdur.

Veteran.gov.az xəbər verir, Abşeron rayonunda Novruz bayramı ilə əlaqədar olaraq ümumrayon bayram şənliyi keçirilmişdir. Abşeron Rayon İcra Hakimiyyətinin təşkilatçılığı ilə Xırdalandakı Mədəniyyət Evində baş tutan şənlikdə Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Abdin Fərzəliyev, hüquq-mühafizə orqanlarının və xidmət təşkilatlarının rəhbərləri, YAP Abşeron Rayon Təşkilatının sədri, şəhid ailələri, qazilər və rayon ictimaiyyəti iştirak etmişdir. Dədə Qorqud və Bahar qızının iştirtakçıları salamlaması, xeyir-duası, yazın gəlişini müjdə verməsi abşeronluların əhvali-ruhiyyəsinə bayram ovqatı qatmışdır. Sonra şəhid Elşad Həsənovun oğlu Səid Həsənlinin, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Qəzənfər Ağayevin və qazi Vasif Allahverdiyevin iştirakı ilə bayram tonqalı qalanmışdır. Meydanda alovlanan tonqal qədim Oğuz yurdunun bir parçası olan Abşeronda Novruz şənliyinin ən maraqlı məqamlarından biri olmuşdur. Kosa ilə Keçəlin müşayəti ilə müxtəlif mahnılar oxunmuş, xalqımızın birliyinin rəmzi olaraq Yallı rəqsi oynanılmışdır. Bundan sonra Abşeronun müəllim kollektivlərinin hazırladıqları bayram guşələrinə baxış keçirilmişdir. Xalqımızın milli–mənəvi dəyərlərini özündə ehtiva edən müxtəlif oyunlar, zarafatlar, ümumtəhsil məktəblərinin novruzun və xalqımızın qədim milli ənənələri ilə bağlı hazırladıqları ədəbi-bədii kompozisiyaları, şerləri, folklor kollektivlərinin maraqlı çıxışları, xalçalar, şagirdlərin əl işlərindən ibarət rəsm sərgiləri, milli mətbəximizin ləziz təamları bayram tədbirinin iştirakçıları tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır. Milli geyimli qızlar bayram xörəklərini nümayiş etdirmiş, şənlik iştirakçılarını şirniyyata qonaq etmişlər. Tədbirin rəsmi hissəsində çıxış edən Abşeron Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Abdin Fərzəliyev şəhid ailələrini və qaziləri Novruz bayramı münasibəti ilə təbrik edərək bildirilmişdir ki, ölkəmizdə Novruz bayramı artıq daha coşqu, daha möhtəşəm qeyd olunur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Vətən Müharibəsində qazandığımız zəfər xalqımızın başını uca etmiş, 30 il işğal altında olan dədə-baba yurdlarımızda bayram tonqalları qalamaqla nəticələnmişdir. Şəhidlərimizin, qazilərimizin və ümumilikdə ordumuzun sayəsində vətənimizin ərazi bütövlüyü təmin olunmuşdur. Respublikamızın bütün ərazilərində olduğu kimi Abşeron rayonunda da şəhid ailələrinə və qazilərə böyük diqqət və qayğının göstərildiyini qeyd edən başçı bunun dövlət siyasəti olduğunu vurğulamışdır. Şəhid ailələri və qazilər həyatlarının hər bir anında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin və Birinci Vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın qayğısını hiss etməkdədirlər. Daha sonra Abşeron Ağsaqqallar Şurasının sədri Nadir Ağayev, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı şəhid Veysəl Musibovun anası Səməngül Musibova, şəhid Nurlan Mustafayevin həyat yoldaşı Günay Mustafayeva, YAP Abşeron Rayon Təşkilatının sədri Abbas Əliyev, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Qəzənfər Ağayev və qazi Vasif Allahverdiyev çıxış edərək Azərbaycan xalqını təbrik etmiş, şəhid ailələrinə və qaziləırə göstərilən diqqət və qayğıya görə cənab Prezident İlham Əliyevə və Birinci Vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevaya minnətdarlıqları ifadə etmişlər. Sonda tanınmış incəsənət xadimləri və Abşeron Mədəniyyət Evinin kollektivi tərəfindən konsert proqramı təqdim edilmişdir.  

Bəşəriyyətin mövcudluğunun ən böyük problemlərindən biri yanacaq ehtiyatlarının (neft, qaz, kömür, odun) yandırılması ilə əlaqədar olan iqlim dəyişikliyidir. Bu ehtiyatlar yandırıldıqda ayrılan karbon oksid (karbon qazı) istixana effekti adlanan effekt yaradır və Yer səthinin temperaturunu artırır. Nəzəri cəhətdən bu məsələnin həlli çox sadədir: bəşəriyyət günəşin, küləyin və çayların axar sularının enerjisindən istifadəyə keçməlidir. Çətinlik ondan ibarətdir ki, qlobal enerjinin demək olar ki, 80%-i yanan resursların istifadəsinə əsaslanır. Bu problemi həll etmək üçün 1995-ci ildən hər il BMT-nin İqlim Konfransı (COP) keçirilir. Builki konfrans (COP-29) Bakıda keçiriləcək. İlk dəfədir ki, türk dövlətində belə genişmiqyaslı konfrans keçiriləcək. Bu, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin uğurlu, harmonik siyasəti və yüksək beynəlxalq nüfuzu sayəsində mümkün olmuşdur. COP-29 dünyanın ən nüfuzlu tədbirlərindən biri olacaq. COP sammitlərinə dünyanın əksər ölkələrinin liderləri toplaşırlar. Azərbaycana on minlərlə siyasətçi, alim və ictimai xadimin gələcəyi gözlənilir. İlkin məlumatlara görə, bu müddət ərzində Azərbaycanda təxminən 70-80 min xarici qonaq olacaq.  İki həftə ərzində Bakı, sözün həqiqi mənasında dünyanın mərkəzinə çevriləcək. COP-29-un Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın dünya miqyasında nüfuzunu daha da artıracaq, ölkəmiz qlobal problemlərin həllində öz əhəmiyyətini bəyan etmək imkanı qazanacaq. Azərbaycan rəhbərliyi və ölkəmizin ictimaiyyəti bu tədbirə xüsusi əhəmiyyət verir. Bunu qeyd etmək kifayətdir ki, 2024-cü il Azərbaycan Respublikasında Yaşıl dünya naminə Həmrəylik İli elan edilmişdir. 35 il əvvəl təsəvvür etmək belə çətin idi ki, vaxt gələcək, dünya ölkələrinin dövlət başçılarının iqlim dəyişikliyinə həsr olunmuş ən mühüm qlobal forumu Azərbaycanda keçiriləcək. O vaxt respublika salamat qalmaq, müstəqillik, dövlətçiliyi və ərazi bütövlüyünü qoruyub saxlamaq uğrunda mübarizə aparırdı. Azərbaycan tarixində şəxsiyyətin rolu. Tarixə nəzər salsaq, son iki yüz ildə Azərbaycan xalqı çox faciəli günlər yaşayıb. Belə ki, XIX əsrdə ölkəmiz şərti olaraq cənubi və şimali Azərbaycan adlanan iki hissəyə bölünüb, azərbaycanlılar öz ata-baba yurdlarından tədricən köçürülüb və bu münbit ərazilərdə ermənilər kütləvi şəkildə məskunlaşdırılıb. XX əsrdə xalqımıza qarşı soyqırımı siyasəti həyata keçirilib. Nəhayət, bizim zorla cəlb edildiyimiz Qarabağ savaşı. Dahi Səməd Vurğun Azərbaycanın faciəli tarixini aşağıdakı poetik misralarla ifadə etmişdir: ... Böyük bir keçmişin vardır;Bilinməyir yaşın sənin,Nələr çəkmiş başın sənin.Düşdün uğursuz dillərə,Nəhs aylara, nəhs illərə,Nəsillərdən-nəsillərəKeçən bir şöhrətin vardır;Oğlun, qızın bəxtiyardır.. Bu sətirlər təxminən 90 il əvvəl yazılmış möhtəşəm “Azərbaycan” şeirindən bir fraqmentdir. Maraqlıdır ki, Səməd Vurğun Azərbaycanın gələcəyini ölkəni yüksəldəcək, onu sevindirəcək ləyaqətli qız və oğulların yetişməsi ilə əlaqələndirib. Bu, ötən əsrin 90-cı illərində - dağıntı və siyasi xaos illərində baş verdi. O gərgin dövrdə böyük Heydər Əliyev gəlib ölkəyə rəhbərlik etdi və hazırda onun fəaliyyəti İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Heydər Əliyev müasir Azərbaycan siyasətinin əfsanəsidir. Əfsanə olmaq öz xalqının mənafeyi, ölkəsinin rifahı və gələcəyi naminə çalışdığını sübut etmək deməkdir. Hər kəs əfsanəyə çevrilə bilməz. Əlbəttə, çox şey insanın dünyagörüşündən və qətiyyətindən, iradəsindən asılıdır, lakin taleyin qisməti və hadisələrin təsadüfi gedişatı da az əhəmiyyət kəsb etmir. Bir sıra intellektual və mənəvi keyfiyyətləri ilə seçilən Heydər Əliyev keçmiş Sovet İttifaqının rəhbərlərindən nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqlənirdi. O, məhz səriştəsi, məsuliyyəti və yüksək insani keyfiyyətləri sayəsində həm Azərbaycan xalqının, həm də keçmiş Sovet İttifaqının digər xalqlarının yaddaşında silinməz izlər qoyub. Heydər Əliyev nikbin həyat mövqeyi, yüksək humanist idealları, ictimai hadisələrə qərəzsiz qiymət verməsi ilə seçilirdi. Onun fəaliyyəti müxtəlif faktların hərtərəfli təhlilinə və siyasi reallığı dərindən dərk etməyə əsaslanırdı. O, seçdiyi yolun düzgün olmasına əmin idi və bu əminlik cəmiyyətin geniş təbəqələrinə də sirayət edirdi. Heydər Əliyevin təfəkkür tərzinin kreativlik, gələcəyə istiqamətlənmək kimi səciyyəvi xüsusiyyətləri əsasən məqsədyönlü tərbiyə və çoxşaxəli təhsil sayəsində formalaşmışdır. Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində Azərbaycan cəmiyyətinə məhz Heydər Əliyevin bu keyfiyyətləri lazım idi ki, o vaxt Azərbaycanın ictimai şüurunda hökmranlıq edən “Qarabağ sindromu”nu onun rəhbərliyi aradan qaldırmaq olsun. Bu sindrom nəhayət 2020-ci ildə İlham Əliyevin komandanlığı ilə Azərbaycan ordusunun İkinci Qarabağ müharibəsində misilsiz qələbəsi sayəsində aradan qalxdı. Heydər Əliyev erməni millətçiliyinin tarixini yaxşı bilirdi. O, başa düşürdü ki, istər əvvəlki, istərsə də indiki erməni faşistlərinin bir əsas məqsədi var: türk dünyasını parçalayıb məhv etmək. İndi də Ermənistan “türk dünyasının birləşmə təhlükəsi” səbəbindən Zəngəzur kommunikasiya dəhlizinin yaradılmasının əleyhinədir. Erməni ideoloqları bütün bunları əsla gizlətmirlər. Ermənistanın kütləvi informasiya vasitələrində dərc edilən müxtəlif materiallar buna əyani sübutdur. Heydər Əliyevin 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanı düşdüyü çıxılmaz ictimai-siyasi və iqtisadi vəziyyətdən çıxarmağa, onun uğurlu, ahəngdar inkişafı strategiyasını müəyyən etməyə necə nail olması bu gün də təəccüb doğurur. Tamamilə aydındır ki, bu, siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə titanik fəaliyyət sayəsində mümkün olmuşdur.  Qısa müddətdə böyük həcmdə diplomatik iş görüldü. 1994-cü ilin mayında Azərbaycanla Ermənistan arasında atəşkəs haqqında razılıq əldə edildi. BMT Təhlükəsizlik Şurası işğal olunmuş Dağlıq Qarabağın və ona bitişik ərazilərin azad edilməsi ilə bağlı dörd qətnamə qəbul etdi. ATƏT-in Minsk Qrupunun himayəsi altında sülh danışıqları başlandı. Münaqişənin sülh yolu ilə həllini tapmamasının yeganə səbəbi Ermənistan rəhbərliyinin aqressiv xarakteri və Qarabağ separatçılarının status-kvonun saxlanması barədə utopik arzusu olub. Ümummilli lider bu məsələnin hərbi yolla həllinin labüdlüyünü qabaqcadan görürdü, lakin Azərbaycanın hərbi-iqtisadi potensialının əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirilməsini tələb edən ovaxtkı vəziyyətin reallığını dərk edirdi.  Bu dövrdə əsas diqqət diplomatik səylərə yönəldilib. 1994-cü ilin sentyabrında Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda neft yataqlarının birgə işlənməsinə dair misli görünməmiş beynəlxalq müqavilə olan “Əsrin müqaviləsi”nin bağlanması üçün diplomatik ilkin şərt lazım idi. “Əsrin müqaviləsi”nin həyata keçirilməsi Azərbaycanın sonrakı sosial-iqtisadi tərəqqisinin mümkünlüyünü müəyyən etdi və ikinci Qarabağ müharibəsində qələbə üçün zəruri ilkin şərait yaratdı. İlham Əliyevin qələbəsinin mənası və əhəmiyyəti. 2020-ci ildə Azərbaycan təkcə Qarabağ separatçılarını və erməni qoşunlarını deyil, həm də mifik “Dənizdən dənizə Böyük Ermənistan” yaratmaq üçün ilkin şərt kimi əsr yarım ərzində “Artsax” layihəsini bəsləyən dünya erməni birliyini məğlub etdi. Qələbə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin hərtərəfli ölçülüb-biçilmiş rəhbərliyi sayəsində mümkün oldu. Bu, şəxsiyyətin tarixdəki xüsusi rolunun sübutu deyilmi!  Məhz İlham Əliyevin aydın və dəqiq mövqeyi, hərtərəfli düşünülmüş, balanslaşdırılmış daxili və xarici siyasəti ölkənin bütün imkanlarını Qələbə üçün səfərbər etməyə imkan verdi. İqtisadiyyatın inkişafı, müasir ordunun yaradılması, vətənpərvərlik tərbiyəsi son 20 ildə Azərbaycanın dövlət strategiyasını müəyyənləşdirən amillərə çevrilib.  Eyni zamanda, Prezident “yumşaq güc”ün formalaşmasına xüsusi diqqət yetirirdi. Erməni diasporunun ruporları tərəfindən dünyada süni şəkildə yaradılmış antiazərbaycan mifi aradan qaldırmaq və Azərbaycanı qlobal kommunikasiya məkanında obyektiv şəkildə təmsil etmək, ölkə, xalq, onun arzuları haqqında həqiqəti əks etdirən məlumatlar yaymaq lazım idi. Bakı, Gəncə, Qəbələ, Şəki çoxsaylı humanitar forumların, müxtəlif beynəlxalq festivalların, irimiqyaslı idman yarışlarının keçirildiyi mərkəzlərə çevrilib. Qarabağ dramı 35 ilə yaxın davam etdi. 90-cı illərin əvvəllərində Qarabağda müharibə ermənilər tərəfindən bütün beynəlxalq normalara rəğmən aparılıb. Erməni faşistlərinin insanlığa qarşı saysız-hesabsız cinayətləri ictimaiyyətə məlum olub.  Azərbaycan ərazisinin beşdə bir hissəsi ermənilər tərəfindən viran edildi. Otuz mindən çox azərbaycanlı - əsasən qadınlar, qocalar və uşaqlar həlak olmuş, bir milyona yaxın insan qaçqın düşmüş, ən elementar yaşayış şəraitindən məhrum olmuşdur. Erməni faşizmi çiçəklənən şəhərlərə, qəsəbələrə, mədəniyyət abidələrinə qənim kəsilmişdi. Hər şey dəhşətli şəkildə məhv edildi və qarət olundu. Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı nifrət və kin-küdurət hissinin miqyasına ağlabatan izahat tapmaq mümkün deyil. İlham Əliyevin çıxışlarının birində dediyi kimi, “bu anti-insani, barbar hərəkətləri başa düşmək çox çətindir, xüsusən ona görə ki, ermənilər son vaxtlar bizimlə qonşuluqda yaşayıblar və Azərbaycan reallığına üzvi şəkildə inteqrasiya ediblər”. Azərbaycan xalqı tarixi yetkinliyin sərt sınağından çıxdı. Bu sınaqdan ləyaqətlə və ən az itki ilə çıxmaq üçün Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bizim bütün mədəni, diplomatik, iqtisadi, hərbi potensialımız səfərbər olundu. Düzgün aparılan informasiya siyasəti, prezidentin mətbuatda görkəmli proqram xarakterli çıxışları, sistemli vətənpərvərlik tərbiyəsi sayəsində hər bir azərbaycanlı başa düşdü ki, bu gün torpağımızda baş verənlər ölüm-dirim mübarizəsi, Vətən müharibəsidir. Qarabağ faciəsi təkcə Azərbaycanın şəhər və kəndlərinin görkəmini deyil, həm də həyatın müxtəlif sahələrinin məzmununu dəyişdi. Bu dəyişikliklər azərbaycanlıların psixologiyasında, təfəkküründə o qədər böyük əks-səda doğurdu ki, mübaliğəsiz demək olar: Azərbaycan xalqı, onun dəyərlər sistemi çox cəhətdən yenidən formalaşıb. “Böyük qayıdış”. Vətən müharibəsində qazanılan parlaq qələbə, eləcə də sonradan uğurla həyata keçirilən antiterror tədbirləri sayəsində Azərbaycan işğal olunmuş torpaqlarını azad edərək, öz suverenliyini tamamilə bərpa etdi. Bu, Azərbaycan cəmiyyətinin qarşısında geniş miqyaslı vəzifə qoydu - işğaldan azad edilmiş ərazilərdə erməni vandallar tərəfindən dağıdılmış obyektlərin tam bərpası, məcburi köçkünlərin öz doğma yurdlarına qayıtması üçün əlverişli şərait yaradılması. Azərbaycan elə bir ölkədir ki, burada həm dövlət, həm də xalq ümumi məqsədləri müəyyən edir və həyata keçirir. Qarabağın işğaldan azad edilməsi, qarabağlıların öz doğma torpaqlarına qayıtması - bunlar həm Azərbaycan xalqının, həm də Azərbaycan rəhbərliyinin son 30 ildəki arzularıdır. Ərazilər erməni işğalından azad ediləndən sonra ölkə hakimiyyətinin bu son dərəcə çətin, lakin şərəfli missiyanı öz üzərinə götürəcəyinə heç kim şübhə etmirdi. Amma heç kim bu prosesin bu qədər geniş miqyasda, bu qədər tez və çox yüksək texnoloji səviyyədə baş verəcəyini gözləmirdi. Belə ki, işğaldan azad edilmiş şəhər və kəndlərdə “ağıllı şəhər” və “ağıllı kənd” konsepsiyası sürətlə həyata keçirilir, aqrar-sənaye klasterləri formalaşdırılır, Qarabağ bölgəsini və Şərqi Zəngəzuru “yaşıl enerji” zonalarına çevirmək nəzərdə tutulur. Təəssüf ki, regionların bərpası və əhalinin qaytarılması proqramının icrası geniş ərazilərin minalardan təmizlənməsi ilə bağlı oldu. Minalarla bağlı hadisələrin dəhşətli statistikası mina təhlükəsi probleminin sadə insanlar üçün nə qədər ciddi olduğunu göstərir. Ermənistan hərbçiləri Qarabağı minalarla ən çox çirklənmiş ərazilərdən birinə çeviriblər. İşğal zamanı erməni barbarları bu heyrətamiz gözəl yerlərə 1,5 milyondan çox mina qoyublar. Buna görə də müasir texnologiyalardan istifadə etməklə minatəmizləmə işləri prioritet məsələyə çevrilib. Mina təhlükəsinə baxmayaraq, azad edilmiş ərazilərin bərpasına demək olar ki, dərhal başlanılıb. İlk növbədə diqqət kommunikasiya strukturlarının yenidən qurulması və genişləndirilməsinə yönəldilib: yollar, körpülər, tunellər, hava limanları, elektrik şəbəkələri, kommunikasiya sistemləri... 2030-cu ilə qədər olan dövrdə Azərbaycanın İnkişaf Konsepsiyasına ayrıca bənd kimi daxil edilmiş “Böyük qayıdış” layihəsinin icrasına operativ şəkildə başlandı. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələrinin dirçəldilməsi ilə bağlı layihələr Azərbaycan dövlətinin iqtisadi siyasətində mərkəzi yerləri tutur. Bu gün Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun bütün guşələrində genişmiqyaslı işlər davam etdirilir. Müxtəlif sənaye sahələrinin, aqrar komplekslərinin, təhsil və mədəniyyət ocaqlarının təməli qoyulur. Bu regionların sosial-iqtisadi inkişafı, insanların məşğulluğunun təmin edilməsi, onların fiziki və psixoloji sağlamlığının yaxşılaşdırılması ölkə rəhbərliyinin fəaliyyətinin prioritet istiqamətlərindəndir. Bütün bunlar, şübhəsiz ki, vətəndaşların rahat, keyfiyyətli yaşaması üçün şərait yaradacaqdır. Keçmiş qaçqın və məcburi köçkünlərin öz doğma yurdlarına böyük qayıdışı, digər məsələlərlə yanaşı, işğaldan azad edilmiş ərazilərin ölkənin iqtisadi sferasına inteqrasiyasında mühüm amilə çevrilir. Səbr, ədalətin zəfər çalacağına sarsılmaz inam, siyasi iradə sayəsində Azərbaycan xalqı öz Prezidentinin rəhbərliyi ilə bütün dünyaya sübut edə bildi ki, onu sındırmaq olmaz. Respublika Prezidenti İlham Əliyev müharibədən sonra Qarabağda görülən işləri belə dəyərləndirib: “Deyə bilərəm ki, burada görülən işlər azad edilmiş torpaqlara gələn hər bir qərəzsiz xarici qonağı valeh edir. Çünki bu dərəcədə dağıntılardan sonra bu sürətlə bərpa işlərinin aparılması, yəqin ki, tarixdə görünməmiş bir hadisədir”. “Böyük Qayıdış” proqramının miqyası və onun fəal həyata keçirilməsi insanları ruhlandırır, onlarda qürur və vətənpərvərlik hisslərini artırır. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə aparılan genişmiqyaslı quruculuq tədbirləri və bərpa işləri Azərbaycanın dövlət siyasətinin humanist və mənəvi-əxlaqi əsaslarının cəmiyyət tərəfindən tələb olunduğundan xəbər verir. İlham Əliyevin müharibədən əvvəl, hərbi əməliyyatlar zamanı və müharibədən sonra müxtəlif sahələrdə - iqtisadi, siyasi, diplomatik, informasiya sahəsində aktiv çoxşaxəli fəaliyyəti Azərbaycan xalqının belə düşünməsinə əsas verir: Prezident İlham Əliyev layiqli övlad və atasının layiqli siyasi varisidir. Bu, Azərbaycan üçün böyük xoşbəxtlikdir. Cəlil Xəlilov, Polkovnik, Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədr müavini