Please ensure Javascript is enabled for purposes of website accessibility
Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatı
Veteranların təcrübəsindən biz daim bəhrələnməliyik, istifadə etməliyik
Heydər Əliyev

Avropanın siyasi paytaxtında Azərbaycanın növbəti diplomatik qələbəsi

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Brüsselə işgüzar səfəri bir çox mühüm məqamlarla yadda qaldı. Cənubi Qafqazın lider dövləti kimi çıxış edən Azərbaycanın həm NATO, həm də Avropa İttifaqı üçün etibarlı tərəfdaş olduğu, ölkəmizin yaratdığı reallıqların regional və beynəlxalq əhəmiyyət daşıdığı bir daha bəyan edildi.  Bununla yanaşı, yeni geostrateji şəraitdə şərtləri diktə edən Azərbaycanın postmüharibə dövründə proseslərin tənzimlənməsi ilə əlaqədar mövqeyinin dəyişməz olduğu növbəti dəfə öz təsdiqini tapdı.

 

Tarixi Qələbədən sonra ən mühüm görüş

 

Şübhəsiz ki, Azərbaycanın tarixi Qələbəsindən sonra Brüssel danışıqları ən mühüm – diqqətçəkən görüş kimi tarixə düşdü. Xüsusilə də, indiyə qədər əldə olunmuş razılıqlar bir daha təsdiqləndi, sülh müqaviləsinin imzalanması, kommunikasiyaların bərpası, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası  kimi məsələlərdə Azərbaycanın üstün mövqeyi növbəti dəfə əks olundu.

 

Regional nəqliyyat əlaqələrinin inteqrasiyası ilə bağlı çox mühüm fikirlər ifadə edildi. Dövlət başçısının diqqət yetirdiyi vacib məsələlərdən biri də Zəngəzur dəhlizi və onun hüquqi rejimi ilə bağlıdır. Sirr deyil ki, Azərbaycan Asiya ilə Avropa arasında mühüm nəqliyyat-tranzit xətti olacaq bu dəhlizin açılmasında güclü siyasi iradə nümayiş etdirir və müvafiq addımlar atır. Ümumiyyətlə, Zəngəzur dəhlizinin yaradılması məsələsi təkcə Azərbaycanın deyil, bütövlükdə, regionun siyasi gündəliyinin mühüm tərkib hissəsidir. Bu da təsadüfi deyil, çünki dəhlizin reallaşması həm ölkəmizin yerləşdiyi regionda, həm də Asiyadan Avropaya doğru geniş məkanda yeni siyasi-iqtisadi mənzərənin formalaşmasına zəmin yaradacaq. Bu ərazidən keçən nəqliyyat xətti bir çox dövlətin əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirəcək. Ən vacib məqamlardan biri yeni kommunikasiya vasitəsilə Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikası vasitəsilə Türkiyə ilə birləşməsi, Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Muxtar Respublika arasında birbaşa quru əlaqəsinin yaranmasıdır. Təbii ki, bu, sosial-iqtisadi cəhətdən çox önəmlidir. Bütövlükdə, yeni infrastrukturun yaranması nəticəsində Azərbaycanın tranzit əhəmiyyətinin artması, iqtisadi inkişafının sürətlənməsidir. Təbii ki, Orta Asiya ilə Avropanı birləşdirən bu infrastruktur layihəsi digər region ölkələri üçün də iqtisadi fayda əldə etmək üçün perspektivlidir. Bu dəhlizin yaradılması elə Ermənistan üçün də tarixi şansdır. Ermənistan bu imkandan istifadə edərək dəmir yolu ilə həm İranla, həm də Rusiya ilə əlaqə yarada bilər ki, bu da iqtisadi mənfəət qazanmaq deməkdir. Azərbaycan Prezidenti qeyd etdi ki, biz Azərbaycandan Ermənistan vasitəsilə Naxçıvan Muxtar Respublikasına dəmir yolu əlaqəsinin tikintisi ilə bağlı razılıq, həmçinin magistral yol inşasına dair razılıq əldə etmişik. Lakin magistral yolun dəqiq marşrutu hələ ki, müəyyən olunmayıb. Bu, gələcək müzakirələrin mövzusudur.

 

Azərbaycanın dəhlizə dair haqlı mövqeyi bir daha təsdiqləndi

 

Ümumiyyətlə, Avropanın siyasi paytaxtında Zəngəzur dəhlizi boyunca dəmir yol xəttinin çəkilişi ilə bağlı konkret mövqeyin ifadə olunması  çox mühüm əhəmiyyətə malikdir. Azərbaycan Prezidentinin bu məsələ ilə əlaqədar yanaşması aydın idi, dövlətimizin başçısı bir daha mövqeyini konkret ifadə etdi. Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan isə üçtərəfli görüşdə Azərbaycan Prezidenti ilə dəmir yolunun bərpa olunması barədə razılığı təsdiqlədiklərini bildirdi. Öz növbəsində Aİ Şurasının Prezidenti Şarl Mişelin yaydığı bəyanatda dəmir yol xəttinin çəkilişi xüsusi olaraq qeyd olunub. Həmçinin dəmir yolunda gömrük və sərhəd nəzarətinin qarşılıqlıq prinsipi əsasında təşkil olunacağı vurğulanıb. Bununla da Azərbaycanın dəhlizə dair haqlı mövqeyi bir daha təsdiqlənib.

 

Laçın dəhlizində gömrük yoxdursa, Zəngəzur dəhlizində də olmamalıdır

 

Dövlət başçısının toxunduğu çox mühüm məsələlərdən biri Zəngəzur dəhlizinin hüquqi rejimidir. Ermənistan tərəfi bu məsələni spekulyasiya edərək fərqli beynəlxalq ictimai rəy formalaşdırmağa, təmasların əhəmiyyətini azaltmağa, dəhlizin inşası və istifadəyə verilməsi prosesini gecikdirməyə çalışır. Təbii ki, proses geriyədönməz xarakter daşıyır, şərtləri diktə edən Azərbaycanın üstün mövqeyi və həm regional, həm də regiondankənar bir sıra dövlətlərin yanaşması fonunda Zəngəzur dəhlizinin açılması labüddür. Ermənistan istəsə də, istəməsə də, dəhliz məsələsi reallaşacaq. Elə dəhlizin hüquq rejiminin müəyyən olunması da Azərbaycanın prinsipial yanaşması və beynəlxalq normalar əsasında olacaq. Prezident İlham Əliyev bu məsələdə ölkəmizin prinsipial mövqeyini birmənalı şəkildə ifadə etdi: “Bu gün Laçın dəhlizində gömrük yoxdur. Ona görə də, Zəngəzur dəhlizində də gömrük olmamalıdır. Əgər Ermənistan yük və insanlara nəzarət etmək üçün öz gömrük qurumlarından istifadədə israr etsə, onda biz Laçın dəhlizində eynisində israr edəcəyik. Bu, məntiqidir və qərar Ermənistan tərəfindən qəbul edilməlidir. Biz hər iki varianta hazırıq, ya hər ikisində heç bir gömrüyün olmaması, ya da hər ikisində hər iki gömrüyün olması”.

 

Sülh, sabitlik və inkişaf naminə

 

Bunlarla yanaşı, Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın sülhyaratma prosesində və təhlükəsizliyin təmin olunmasında qətiyyətli mövqeyini – prinsipial yanaşmasını ortaya qoydu. O, Azərbaycanın sülhə, sabitliyə və proqnozlaşdırılmaya sadiq olduğunu bəyan etdi. “Bizim səylərimiz regionda hər hansı yeni müharibə risklərinin minimuma endirilməsi məqsədi daşıyır. Bunun üçün ən yaxşı yol kommunikasiyaların açılması, aktiv dialoqun qurulması və yenidən qonşu olmağı öyrənməkdir. Bizim siyasətimiz çox açıq və aydındır. Ümidvaram ki, əgər Ermənistan tərəfindən xoş məram olsa, biz təklif etdiyimiz kimi iki ölkə arasında sülh razılaşması üzərində işləyə və düşmənçiliyə son qoya bilərik”,-deyə Azərbaycan Prezidenti vurğuladı. Bu, o deməkdir ki, Ermənistan ərazi iddiasından əl çəkməli, ölkəmizin ərazi bütövlüyünü tanımalı və sülh müqaviləsini imzalamalıdır. Belə olan halda, Cənubi Qafqaz regionunda uzunmüddətli sülh və təhlükəsizlik mühitini təmin etmək mümkün olacaq. Bu, Ermənistan da daxil olmaqla regionda bütün dövlətlərin maraqlarına tam cavab verir, bölgə xalqlarına rifah və inkişaf vəd edir.  

Nəticə etibarilə, Brüsseldə baş tutan görüşlər postmüharibə mərhələsində Azərbaycan dövlətinin tarixi qələbəsinin siyasi və diplomatik müstəvidə möhkəmləndirildiyini göstərir. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, Prezident İlham Əliyevin cəsarətli addımları, qətiyyətli mövqeyi qarşıda duran bütün strateji hədəflərə çatmağa imkan verəcək.

 

Siyavuş Novruzov

Milli Məclisin Regional məsələlər komitəsinin sədri

2021-12-15 14:49:00
781 baxış

Digər xəbərlər

Respublika Veteranlar Təşkilatında Prezident İlham Əliyevin Nizami Gəncəvi Mərkəzi beynəlxalq platformasındakı çıxışına həsr edilən tədbir keçirilib

Bu gün Respublika Veteranlar Təşkilatının inzibati binasında Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin mayın 21-də videoformatda keçirilən “Cənubi Qafqaz: Regional inkişaf və əməkdaşlıq perspektivləri” adlı müzakirələr, həmin müzakirələr zamanı səslənən fikirlər və onlardan irəli gələn vəzifələrlə bağlı tədbir keçirilib.   Tədbirdən öncə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda həlak olan şəhidlərimizin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib.   Veteranların iştirakı ilə keçirilən tədbirdə çıxış edən Respublika Veteranlar Təşkilatının sədr müavini, polkovnik Cəlil Xəlilov ölkə başçısının sözügedən tədbirdə səsləndirdiyi fikirləri geniş şərh edib, bu çıxışda irəli sürülən mülahizələrin sadəcə Azərbaycanın deyil, ümumilikdə regionun gələcəyi baxımından mühüm önəm kəsb etdiyini bildirib:   “30 illik işğal faktının bütün regionda sülh və tərəqqinin inkişafına mənfi mənada təsir göstrərdiyi, ciddi  problemlərə səbəb olduğu məlumdur. Qürurvericidir ki, 30 ilə yaxın müddətdən sonra Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycan ordusu işğaldakı torpaqları azad etdi, dövlətimizin ərazi bütövlüyü təmin olundu.   Bu gün regionda inkişaf və əməkdaşlıq üçün yeni perspektiv açılıb. Ölkə başçısı mayın 21-də Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin keçirdiyi müzakirələr zamanı da bu məsələyə diqqət çəkdi. Prezident qeyd etdi ki, məhz erməni işğalı son 30 ildə regionda sülh və əməkdaşlıq üçün əsas maneə təşkil edir, ciddi problemlər yaradırdı. Lakin artıq bu problem ortadan qalxıb. Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsi Qafqaza, bütün regiona sülh gətirib”.   Cəlil Xəlilov qeyd edib ki, Ermənistanın işğal siyasəti onun özü üçün acınacaqlı nəticələrə səbəb olub:   “Məsələ bundadır ki, Ermənistanın işğal siyasəti onu bütün regional iqtisadi layihələrdən kənarda qoyub. Bu gün Ermənistan böhrandan çıxmaq, normal iqtisadi inkişafa nail olmaq istəyirsə, Azərbaycanın sülh və əməkdaşlıq səylərini dəstəkləməli, təxribatçı və məkirli addımlardan imtina etməlidir. Ermənistan anlamalıdır ki, regionda əməkdaşlıq hər kəsdən daha çox onun özü üçün gərəklidir. Çünki bu gün Ermənistanın necə ağır bir böhranla üzləşdiyi bütün dünyaya məlumdur”.   Daha sonra çıxış edən Respublika Veteranlar Təşkilatının hüquq və kadr şöbəsinin müdiri Bəhram Zahidov  da Vətən müharibəsindən sonra regionda əməkdaşlıq üçün geniş imkanlar yarandığını, bu imnkanları düzgün dəyərləndirmək üçün bütün region dövlətlərinin prezident İlham Əliyevin səylərini dəstəkləməsinin vacib olduğunu qeyd edib.   Tədbirdə çıxış edən Respublika Veteranlar Təşkilatının filial sədrləri də Prezident İlham Əliyevin sülh və əməkdaşlıq səylərinin bütün regionun bugünü və gələcəyi baxımından həyati əhəmiyyət kəsb etdiyini vurğulayıb.   Tədbirin sonunda xatirə şəkli çəkilib.   Respublika Veteranlar Təşkilatının mətbuat xidməti

Hamısını oxu
Bakıda keçirilən ilk Milli Endokrinologiya Konfransı yüksək səviyyədə yekunlaşıb

Veteran.gov.az xəbər verir ki, mayın 24-dən 26-dək Bakıda, Ritz-Carlton otelində keçirilən ilk Milli Endokrinologiya Konfransı yüksək səviyyədə yekunlaşıb.  Yerli və xarici mütəxəssislərin və alimlərin iştirak etdiyi konfransın məqsədi bu sahədə elmi müzakirələr etmək, innovativ tibbi təcrübələri bölüşmək və endokrinologiya sahəsində maraqlı klinik hadisələri araşdırmaq olub. Üç gün davam edən konfransda iştirakçılar bu mövzuda fikir mübadiləsi və ən son tibbi nailiyyətləri araşdırıblar. Konfransın sonuncu günü moderatorlar “Sağlamlığın qorunması” İB-nin sədri, dr. Yazgül Abdiyeva,Dr.Gülay Məmmədova və Prof. Dr. Mustafa Sait Gönen, müxtəlif mövzularda iştirakçılara söz veriblər. Prof. Dr. Mustafa Sait Gönen tərəfindən Graves orbitopatiyası panelində “Graves Orbitopatiyası dəyərləndirilməsi :Nə zaman,necə müalicə edək? məruzəsi ilə çıxışı oldu. Konfransda İlhan Satman, Gülay Məmmədova, Nübar Rəsulova, Nurdan Gül, Zülfü Cabbarov, Səbinə Paşayeva, Mehtap Çakır, Camal Musayev, Azər Hümbətov, Zeynep Cantürk, Fuad Səmədov və s. mütəxəssislər təqdimatları ilə çıxış ediblər. “Sağlamlığın Qorunması” İB-nin rəhbəri, dr. Yazgül Abdıyeva tərəfindən Xəyyam Eyvazov Azərbaycan Endokrinoloqlar Cəmiyyətinin sədri vəzifəsinə təyin olunmağı və 1-ci Milli Endokrinologiya Konfransına uğurla ev sahibliyi etməsi səbəbilə ona təşəkkürnamə təqdim edilib. Konfrans başa çatdıqda bütün iştirakçılara sertifikatlar təqdim olunub. 1-ci Milli Endokrinologiya Konfransının uğuru Azərbaycanın endokrinologiya sahəsində innovasiyaları təşviq etmək üçün zəmin yaradır. Seymur ƏLİYEV    

Hamısını oxu
Лидер, изменивший геополитическую картину Южного Кавказа: Ильхам Алиев

Лидер, изменивший геополитическую Азербайджан идет к внеочередным Президентским выборам. В этой связи будет уместно и справедливо обратить особое внимание на кандидатуру Ильхама Алиева, на его значимые для истории нашей страны созидательные дела. Под его руководством Азербайджан за последние 20 лет в социально-экономическом, политическом отношении качественно изменился, стал признанной в мире ведущей страной. Целенаправленная внутренняя и внешняя политика Президента позволила Азербайджану не только успешно войти в фарватер мирового развития, но и решить тяжелую, навязанную нам мировым армянством Карабахскую проблему. В результате произошла трансформация традиционной геополитической картины Южного Кавказа. Южный Кавказ – относительно небольшая территория на нашей планете. Но она с давних пор стала предметом мировой политики в силу географического положения и богатства природными ресурсами. Как уникальное связующее звено между Европой и Азией, и насыщенное горючими и минеральными ресурсами Южный Кавказ неизменно формировал манящий эффект у соседей. Исторически здесь непосредственно сталкивались интересы трех империй: Персидской, Османской и Российской. Не безразличны были к данной территории Великобритания и Франция.  С XIX века Россия стала доминировать в этом регионе и, к сожалению, проводить политику арменизации этих земель. Вследствие массового переселения из Ирана, стран Ближнего и Среднего Востока армян в азербайджанские, отчасти грузинские и Северо-Кавказские земли произошли изменения в традиционной этнической картине Южного Кавказа. Этот процесс, как ни странно, продолжался и в ХХ веке, вплоть до распада СССР. Особенно сильно пострадал в результате этих миграционных манипуляций азербайджанский народ, который разными путями вытеснялся из своих исконных земель. В результате Иреван стал Ереваном, Гейчегёлю - Севаном, Карабах - Арцахом, Зангезур - Суником и т.п. Важно подчеркнуть, что заселение обширных территорий армянами в идеологическом отношении поддерживались мифами о «Великой Армении», об «Армении от моря до моря», «Древнем Арцахе» и другими сумасбродными идеями. Ссылаясь на эти мифы армянские политики, без зазрения совести, представляли захват чужих земель как возвращение к историческим истокам. Отсутствие должного ответа международной общественности на эти мистификации содействовало формированию агрессивного армянского мышления, которое противоречит не только международному праву, но и всем канонам цивилизованного общества. Наша окончательная победа в прошлом году в Карабахской эпопее действительно беспрецедентна. Азербайджан победил не только карабахских сепаратистов и армянские войска, но и мировое армянство, которое вот уже полтора столетие вынашивает проекты освоения тюркских земель.   Победа стала возможной под руководством Президента страны, Верховного главнокомандующего – Ильхама Алиева. Разве это не является доказательством особой роли личности   в истории!  Продуманная политика Ильхама Алиева позволила мобилизовать все возможности страны для победы. Развитие экономики, создание современной армии, патриотическое воспитание стали определяющими факторами государственной стратегии Азербайджана. Параллельно Президент обращал особое внимание на формирование «мягкой силы». Необходимо было объективно представлять Азербайджан в глобальном коммуникационном пространстве, распространять должную информацию о стране, народе, его чаяниях. Под руководством Ильхама Алиева весь наш потенциал —культурный, дипломатический, экономический, военный был мобилизован на то, чтобы достойно и с наименьшими потерями выйти из этого испытания. Благодаря соответствующей информационной политике, выдающимся программным выступлениям Президента в средствах массовой информации, системному патриотическому воспитанию азербайджанцы прониклись мыслью, что происходящее — это отечественная война. Победа Азербайджана в Карабахской войне открыла принципиально новые перспективы для социально-экономического и научно-технического развития в регионе. Президент страны при этом обращает внимание на сохранение реваншистских сил в Армении, что нужно быть готовым ответить на их возможные вызовы. Учитывая изложенное, думаю, не должно быть никаких сомнений в целесообразности поддержки на выборах Президента Азербайджана кандидатуру Ильхама Алиева. Это настоящий лидер, всесторонне доказавший свою высокую компетентность в управлении страной в интересах азербайджанского народа.   Джалил Халилов, полковник, заместитель председателя Организации ветеранов войны, труда и вооруженных сил Азербайджанской Республики картину Южного Кавказа: Ильхам Алиев

Hamısını oxu
“Veteran” yoxsa, “qazi”

Həyat inkişaf edir, hadisə və proseslər tez-tez dəyişir. Həyatımıza daxil olan bu və ya digər proseslər hər halda yeni və müasir yanaşmalar tələb edir. COVİD-19 virusunun həyat tərzimizi, dünya görüşümüzü və baxışlarımızı sürətlə dəyişən və bizi yeni qaydalar əsasında yaşamağa məcbur edən mühüm proses kimi dəyərləndirilə bilər. Yalnız təsəvvürlərdə və xəyallarda dolaşan, bəzən ağıla sığan və ya sığmayan məsələlər artıq günümüzün reallıqlarına çevirilmişdir. Sovet İttifaqının dağılması, müstəqil dövlətimizin yaranması, ərazilərimizin düşmən xalq tərəfindən işğal olunması, otuz ildən çox işğal altında saxlanması, artıq tarixi reallıqlardır. 27 sentyabrda ölkə Prezidenti, Ali Baş Komandan, cənab İlham Əliyevin tarixi çağırışı da heç vaxt görmədiyimiz, eşitmədiyimiz lakin ömür boyu yaddan çıxmayan tarixi reallıqdır.   Son illər bizim istəyimizdən asılı olmayaraq həyatımızda və həyat tərzimizdə baş verən dəyişikliklər mühüm ifadə vasitəsi olan dilimizdə də istər-istəməz müəyyən dəyişikliklərə rəvac vermişdir. Biz bu dəyişiklikləri kor-korana qəbul etməliyikmi, yaxud baş verənlərə yaradıcılıqla yanaşmalı, təhlillər aparmalı, ən məqbul variantı seçib qəbul etməli, daha məqbul istiqamətə üstünlük verməliyik. Biz azərbaycanlıyıq, bizim öz milli- mənəvi və elmi dəyərlərimiz, dilimiz vardır, biz onu sevməli və qorumalıyıq. Bu baxımdan son illər tez-tez istifadə edilən “qazi” istilahına hazırda aydınlıq gətirilməsinə zərurət yaranmışdır. Heç şübhəsiz bu sözə əvvəllər ədəbi dilimizdə nadir hallarda rast gəlmək olardı, son illər isə mənasına, məzmununa, ifadə yükünə əhəmiyyət verilmədən bu sözdən geniş istifadə etməkdə haqlıyıqmı? Bəziləri haqsız, əsassız olaraq özlərinə “qazi” deməklə qürur duyurlar, özlərini az qala “qəhrəman” hesab edirlər. Çalışaq məsələyə ümumi axın konteksində yox, ədalətli və obyektiv aydınlıq gətirək.   Azərbaycan dilinin izahlı lüğətinə görə ərəb mənşəlli “qazi”  sözü müsəlmanlarda dini məhkəmə işlərinə baxan rühaniyə, şəriət hakiminə deyilir. (Azərbaycan dilinin izahlı Lüğəti 4 cilddə! 3-cü cild Bakı-2006 səh 88). Başqa bir mənbədə isə din yolunda düşmənə qarşı müharibə edərək qalib gələn şəxslərə “qazi”, bu yolu həyat tərzi, bir peşə kimi ifadə etmək üçün isə “qazilik” istilahı işlədilmişdir. Şəhid olanlara “qazi” deyərdilər. “Tarix Terminləri lüğəti”nə görə, müsəlmanların kafirlərə qarşı apardıqları müqəddəs müharibələrin-qəzavatların iştirakçılarına “qazi” deyilməsi qəbul edilmişdir. Bəzi ölkələrdə sərhədləri mühafizə edən və ya xalq üsyanlarının yatırılmasınada iştirak edənlərə də “qazi” deyilir. “Məktəblinin alınma sözlər lüğəti”nə görə isə, dini müharibədə döyüşən, cihad edən, qalib gələn şəxslərə “qazi”  deyilir. Bəzi müsəlman ölkələrində hərbi sərkərdələrə də “qazi”  deyə müraciət edirlər. Türkiyə Cumhuriyyətində isə bizim işlətdiyimiz mənada müharibə veteranları “qazi” adlandırırlar. Zənnimcə müstəqillik illərindən sonra dilimizdə istifadə edilən “qazi” sözü, hər şeydən əvvəl dilimizə Türkiyə Cumhuriyyətinin hərbi terminlər lüğətindən götürülməklə istifadə edilir. Halbuki, son dövrlərə qədər baş verən müharibələrdə döyüş zamanı yaralanan şəxslərə tarixən “müharibə veteranı” deyə müraciət edilirdi. Məsələn: 1941-1945-ci illər müharibəsinin iştirakçılarına bir qayda olaraq “müharibə veteranı” kimi müraciət edilir.(bax “Veteranlar haqqında Qanun”) Tanınmış ərəbşünas alim Nəriman Qasımoğlu məsələyə aydınlıq gətirərək yazır ki, “şəhid” sözünün dini məzmunu olsa da, “qazi” sözünün heç bir dini məzmunu yoxdur. Çünki ərəb dilində “qəz” sözü, “işğal edən şəxs”, “işğalçı” mənasını ifadə edir. “Uduzan ordunun yaralanan əsgərinə də “qazi” demək olarmı? sualını cavablandıran alim bildirir ki, ancaq qələbə halında, hansısa torpağı gedib tutduğun zaman, sən “qazi” ola bilərsən. “Sözün məna tutumunda, informativ yükündə “işğal edən”, "tutan” sözü vardır. Təəssüf ki,  bizim dilçilər, əsassız olaraq ərəb dilində olan bəzi sözlərin əsl mənasından kənarlaşmalara yol verirlər və sözün məna yükünü nəzrə almırlar. “Şəhid” sözünün dini mənasına da toxunan Nəriman Qasımoğlu bildirir ki, sözün mənası “şahidlik” etmək", ilahinin qüdrətinə şahidlik etmək, onun dəyərlərinə, varlığına, təkliyinə, dəlillərinə və s. şahidlik etmək mənasını ifadə edir. Tək Vətən yolunda yox, elə alim də öləndə də, ona “şəhid oldu” deyirlər. Peyğəmbərin kəlamlarından birində də var ki, qiyamətdə alimin qanı şəhidin qanından üstündür. Təkcə döyüş səhnəsində yox,  öz şərəfini, evini qoruyan şəxs də həlak olduqda, əslində o, “şəhid” hesab olunmalıdır. “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”nə görə, yüksək amal, məslək, əqidə yolunda ölən, həlak olan, canını fəda edən, ölən şəxsə “şəhid” deyilir. Yüksək amal, əqidə, məslək yolunda canını fəda etmək, həlak olmaq, ölmək, nəticə etibarilə “şəhid olmaq” mənasını verir. (Azərbaycan dilinin izahlı Lüğəti 4 cilddə! 3-cü cild Bakı-2006 səh 204). Bu söz elə indi də eyni mənanı ifadə edir və heç bir mübahisə yaratmır. “Qazi” kəlməsinin kökü isə yuxarıda qeyd edildiyi kimi müsəlmanlıqla bağlıdır. Düşmən təcavüzünün qarşısının alınmasında iştirak edən döyüşçülərin Vətən qarşısında müstəsna xidmətləri nəzərə alınaraq, “şəhidlik zirvəsinə ucalmaq” kimi ifadələr işlədilir. Əslində isə, dilimizdə “qazi” sözü, əvəllər “veteran” sözü kimi işlədilmişdir. Bu söz beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuş və qədim tarixi kökə malik olan hərbi termin olmaqla, dünyanın onlarla ölkəsində bir termin olaraq qəbul edilir, belə vəziyyətdə onun “qazi” sözü ilə əvəz edilməsinə heç bir zərurət yoxdur. Tarixə müraciət edək: “Veteran” sözü öz etimaloji mənbəyini Qədim Romanın hərb tarixindən götürsə də, o artıq beynəlxalq səviyyəli termin olaraq çox sayılı dövlətlətlərdə eyni ilə işlədilir. Bu milli səviyyədə də özünə vətəndaşlıq qazanmışdır. “Qocaman əsgər”, “təcrübəli döyüşçü”, “ağsaqqal”, “yaşlı hərbiçi” və s. bu kimi mənaları ifadə edən “veteranus” sözü, latın dilində “qoca” mənasını ifadə edir. Dünyanı fəth edən Qədim Romanın müharibə tarixində, hərbi xidmətini başa vurmuş döyüşçülərə “veteran” adı verilməklə, bu söz həmdə böyük səfərbəredici mahiyyət daşıyırdı. Hələ Yuli Sezarın “Dəmir döyüşçülər” adlandırdığı “veteranlar legionları”, xüsusi hərbi bacarığı və şücaəti ilə fərqlənən peşəkar hərbiçilərə latın dilində “veteranus” deyilirdi. Belə şəxslər İtaliyada, Qədim Romada köləlikdən azad edilir və onlara vətəndaşlıq hüququ verilirdi. Təsadüfi deyil ki, Roma İmperatorluğu, dünya tarixində ilk dəfə olaraq, belə şəxslərin sosial təminatının ən yüksək formada həll edilməsi ilə tarixə düşmüşdür. Orduda döyüşmək və qalibiyyəti təmin etmək- Böyük Roma İmperatorluğu vətəndaşlarının, Vətən qarşısında dayanan ən mühüm və şərəfli vəzifəsi hesab olunurdu. Bütün İmperiyanın tarixi mövcudluğu dövründə daim fəaliyyətdə olan “Roma veteranları”- nəhəng dövlətin monolit birliyinin məhək daşı hesab olunurdu. Məhz bunun nəticəsində də hələ e.ə 1-2 ci əsrlərdə Roma Respublikasında peşəkar ordu və peşəkar donanmanın yaradılması, onun tarixi qələbələrinin əsasında dayanırdı. “Veteran” adlandırılan təcrübəli əsgərlər və onların ailə üzvləri, İmperiya qanunları əsasında bütün vergilərdən və öhdəliklərdən azad olunur, onlara vətəndaşlıq statusu verilir və onlar öz valideynlərinin əmlaklarına varislik hüququ əldə edirdilər. Hətta veteran övladları atalarının daşıdığı statusdan bəhrələnərək, yeni Roma ordusunun əsas heyətini təşkil edirdi. Qay Yuli Sezar e.ə 45-44 cü illərdə yüz minə qədər veteranı İtaliyada və onun ən yaxşı koloniyalarında yerləşdirməklə ölkədə həm də “veteran” adını şöhrətləndirmiş oldu. Onların çoxu öz dövrü üçün ən qiymətli nemət hesab edilən- mülk torpaqlarla mükafatlandırıldılar. Belə əsaslarla formalaşdırılan Roma ordusu, dünyanın ən döyüşkən və qalib ordusu kimi tarixə düşmüşdür. Beləliklə “veteran” sözü uzun tarixi bir dövr ərzində “fədəkar döyüşçü” mənasını ifadə etməklə, dünyanın müxtəlif dövlətlərində və xalqlarının dilində tətbiq olunmuş və bu gün də edilməkdədir.   Qeyd edilməsi zəruridir ki, ölkəmizdə “Veteran hərəkatı” daim diqqətdə saxlanılmış və zaman-zaman təkamül prosesi keçmişdir. 3 iyun 1956-cı ildə keçmiş Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsi böyük rəşadətlər və igidliklər göstərərək, nəinki SSRİ-ni, habelə bütün Avropanı faşizm bəlasından xilas etmiş müharibə veteranlarını bir təşkilatda birləşdirmək təşəbbüsü ilə 29 sentyabr 1956-cı ildə “Sovet Müharibə Veteranları Komitəsi”ni təsis etdi. Sonradan digər veteranların da (əmək veteranı və s.) həmin təşkilatda birləşməsi təmin edildi və müttəfiq respublikalarda da onun nümayəndəlikləri təsis olundu. Bir maraqlı faktı da diqqətə çatdırmağı vacib hesab edirəm ki, indi bir çox ölkələrdə veteranların sosial problemlərinin həllində ciddi narahatçılıqlar olsa da, müharibədən sonrakı illərdə SSRİ büdcəsinin hər il 35%-ə qədəri, ümumilikdə ölkənin sosial və mədəniyyət sahəsindəki problemlərinin, o cümlədən veteranların problemlərinin həllinə sərf edilirdi. Buna görədə illər keçdikcə “Veteran hərəkatı” daha böyük vüsət aldı, genişləndi və yeni-yeni səhifələrlə zənginləşdi. Xüsusilə faşizm üzərində qələbənin 20-illik yubileyinin keçirilməsi və veteranlara göstərilən diqqət daha da inkişaf etdirildi. Gənclər bütün İttifaq miqyasında tarixi yürüyüşlər keçirir və ölkənin inkişafında fəallıq göstərirdilər. Bu yürüşlər içərisində “Brest qalasına tarixi yürüş” xüsusilə qeyd edilməlidir. Tarixçilər qeyd edirlər ki, “Brestin məhşur meydanında, bütün ölkə veteranları adından, qalanın tarixi müdafiəçiləri, yürüş iştirakçıları olan gənclərə, simvolik olaraq qəhrəman qalanın açarını təqdim etdilər. “Brest qalasının mövcud olduğu bütün tarixi dövr ərzində, ilk dəfə olaraq onun müdafiəçiləri, bu əfsanəvi darvazanın açarını gənclərə etibar etdilər”. Çox maraqlıdır ki, qəhrəman “Brest” qalasının tarixi açarını” SSRİ gənclərinin nümayəndəsi, gənc toxucu Valentina Kondratiyevaya Azərbaycan məktəblisi İlham Əliyev (hazırki Prezidentimiz) təqdim etdi. Fikrimcə bu gün ölkə Prezidenti, cənab İlham Əliyevin Azərbaycan veteranlarına göstərdiyi xüsusi qayğı və diqqət də məhz həmin dövrdən başlanmışdır. İttifaq miqyasında geniş vüsət almış “Veteran hərəkatı” 21 mart 1987-ci ildə Azərbaycan Respublikasında Veteranlar Təşkilatının birinci qurultayında, yeni bir təşkilatın-veteranlar təşkilatının təsis edilməsi ilə nəticələndi.   Heydər Əliyevin xalqın təkidli tələbi ilə ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışı, bütün ölkədə olduğu kimi, Veteran hərəkatının da yeni inkişaf mərhələsinə keçidinə səbəb oldu. Veteranlara lazımi şərait yaradıldı. Ən böyük və yadda qalan hadisə isə 28 iyun 1994-cü ildə ölkə tarixində ilk dəfə olaraq “Veteranlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun qəbul edilməsi oldu. Həmin Qanun Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə hazırlanmş və onun tərəfindən də Milli Məclisə təqdim edilmişdi. Əlbəttə layihə yekdilliklə qəbul edildi. Bu Qanunda veteranlara dair dövlət siyasətinin əsas istiqamətləri müəyyən edilmiş, müharibə veteranlarının, Silahlı Qüvvələr veteranlarının, Əmək veteranlarının statusu, onların pensiya təminatı, istehsal fəaliyyəti, mənzil-məişət şəraiti, dərman və müalicə vasitələri ilə təminatı, onlar üçün nəzərdə tutulan əlavə güzəştlər, veteranların sosial və tibbi müdafiəsi, digər zəruri və vacib məsələlər, ilk dəfə olaraq hüquqi baxımdan mükəmməl tənzim edilirdi. Qanunun 21-ci maddəsində göstərilirdi ki, veteranların sosial müdafiəsi tədbirlərini, müvafiq icra hakimiyyəti orqanları planlaşdırır və veteranların sosial müdafiəsi proqramları dövlət büdcəsinin, Azərbaycan Respublikası Sosial müdafiə Fondunun vəsaiti hesabına maliyyələşdirilir. Veteranların Respublika Təşkilatı isə dövlət büdcəsi hesabına ayırmalarla maliyyələşirdi.     Beləliklə də fikirimi yekunlaşdıraraq, tarixi reallıqlara söykənərək və minlərlə veteranın yekdil fikirini, rəyini bir daha ifadə edərək Vətən uğrunda fədakarlıqla döyüşən əsgərlərin, zabitlərin, döyüşçülərin, birmənalı olaraq, yenə də “veteran” adlanması tamamilə düzgün və əsaslıdır. Bu sözün “qazi” və ya hər hansı başqa bir sözlə ifadə edilməsinə heç bir zərurət, əsas və məntiq yoxdur.   Bəhram Zahidov Hüquq elmləri doktoru, professor, müharibə və əmək veteranı

Hamısını oxu