Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2018-ci il “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli” elan edilib. Bu, Azərbaycanın dövlətçilik tarixinə böyük ehtiramdır. Şərqdə ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti xalqımızın dövlətçilik tarixində özünəməxsus dəyərlər miras qoydu. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev həmişə bu dəyərləri yüksək dəyərləndirirdi. “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli” – 2018-ci il həm də Azərbaycan Ordusunun 100 illik yubiley ilidir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin dövlət quruculuğu, müdafiə məsələləri siyasəti dərin araşdırma mövzularından biri kimi diqqəti cəlb edib. Cümhuriyyətin liderlərindən biri olan Xudadat bəy Ağa oğlu Məlikaslanov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mövcud olduğu dövrdə fəaliyyət göstərmiş beş hökumətin hamısında nazir vəzifəsini tutan yeganə şəxs olub. Birinci hökumət kabinəsində yollar, poçt və teleqraf, beşincidə yollar naziri, eyni zamanda, ticarət, sənaye və ərzaq üzrə müvəqqəti nazir, qalan kabinələrdə isə yalnız yollar naziri, həmçinin ölkənin müdafiəsi ilə bağlı məsələləri həll etmək məqsədilə yaradılmış Dövlət Müdafiə Komitəsinin sədr müavini olmuş Xudadat bəy Məlikaslanov ilə bağlı tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Respublika Veteranlar Təşkilatının şöbə müdiri, ehtiyatda olan polkovnik Lətif Babayevin məqaləsində Azərbaycanın görkəmli dövlət və ictimai xadimin ömür yolu və fəaliyyəti haqqında ətraflı məlumat verilir. AZƏRTAC arxiv materialları əsasında hazırlanan məqaləni təqdim edir. Azərbaycanın görkəmli dövlət və ictimai xadimi Xudadat bəy Məlikaslanov 1879-cu ildə Şuşa qəzasında dünyaya gəlib. Hərtərəfli təhsil almaq imkanı olan Xudadat bəy Şuşa realnı məktəbinə daxil olub və 1899-cu ildə oranı bitirib. O, ali təhsilini isə Peterburq Yol Mühəndisliyi İnstitutunda birinci dərəcəli diplomla başa vurub. Bu vaxt Voloqda-Petrozavodsk dəmiryolu çəkilirdi. Bununla əlaqədar bir sıra tələbə yoldaşları kimi o da institutu bitirib altı ay Peterburqda işləməyə məcbur olur. 1905-ci ilin əvvəlində Tiflisə köçən Xudadat bəy burada Zaqafqaziya dəmir yolu idarəsində işləyir. İşə stansiya rəisinin köməkçisi kimi qəbul olunan gənc mütəxəssis sonralar Zaqafqaziya dəmir yolunun ən ağır hissəsi sayılan Suram aşırımı keçidində yol xidməti rəisinin müavini, sonralar isə rəisi təyin edilir. Bu dövrdə mükəmməl biliyini əvəzsiz təcrübə ilə zənginləşdirən X.Məlikaslanovun Peterburqda yayımlanan jurnallarda dörd elmi məqaləsi dərc olunur və təmsil etdiyi sahədə ixtiraçı kimi məşhurlaşmağa başlayır. Bir müddət sonra istedadlı mühəndis dəmir yolu texnikası sahəsində yeni ixtiraların müəllifi kimi dünyada tanınır və bu sistemdə uzun illər məsul vəzifələr tutub. Bütün bunlarla yanaşı, Xudadat bəy 1920-ci ilin oktyabrında talenin amansız sınaqlardan birinə məruz qalıb. Xudadat bəy yol mühəndisi kimi nadir mütəxəssis və ixtiraçı idi. Məhz bunları və artıq kifayət qədər təcrübəyə malik olmasını nəzərə alıb mühəndis ixtiraları ilə məşhurlaşmış bu şəxsi 1917-ci ilin martında Rusiya müvəqqəti hökuməti özünün Zaqafqaziya dəmiryolu üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi təyin etmişdi. 1917-ci ilin noyabrından 1918-ci ilin mayınadək isə Xudadat bəy Məlikaslanov Zaqafqaziya Federativ Respublikasının Zaqafqaziya komissarlığında yollar naziri olmuşdu. Bu uğurlar mütəxəssis kimi özünütəsdiqin, çətin bir dövrdə son dərəcə məsuliyyətli sahənin həqiqi iş biləni kimi qəbul edilməsinin nəticəsi idi. 1920-ci ilin aprelindən sonra adı milli hökumətlə hər hansı şəkildə bağlı olan, başqa sözlə, 1918-ci ilin mayından 1920-ci il aprelin 27-dək mövcud olmuş ilk Cümhuriyyətimizin dövlət qurumlarında təmsil edilmiş bütün şəxslərin barəsində yeni quruluşun mahiyyətinə və məramına uyğun tədbirlər görülməyə başlanıldı. Aprelin 27-dən etibarən işə salınmış repressiya maşını özünün ilk qurbanlarını məhz həmin adamların arasında axtardı. Dövlət və hökumət rəhbərlərindən tutmuş, adi məmuradək bir nəfər də kənarda qalmadı. Haqqında “tədbir” görülənlər sırasında Azərbaycanın yollar naziri, parlamentin üzvü Xudadat bəy Məlikaslanov da var idi. X.Məlikaslanov Azərbaycanda aprel çevrilişindən sonra qısa müddətdə zahirən sərbəst buraxılsa da, əsl həqiqətdə çevrilişin ilk günlərindən onu da izləyir, hər bir hərəkətinə və davranışına göz qoyurdular. Məqsəd müstəqil dövlətin ən stajlı naziri olmuş nümayəndəsini həbs edərkən ona qarşı əksinqilabi fəaliyyətlə bağlı ittiham irəli sürülməsi üçün əlavə faktlara və dəlillərə malik olmaq idi. Əlbəttə, əslində belə fakt və dəlillərə heç ehtiyac da yox idi. Çünki əvvəl XI Qızıl ordunun xüsusi şöbəsi, sonra Azərbaycan SSR Fövqəladə Komissiyası və nəhayət, Xalq Daxili İşlər Komissarlığı istədiyi adama qarşı istədiyi ittihamı irəli sürə, barəsində istədiyi hökmü çıxara bilərdi. Hətta birinci mərhələdə öz cinayətkar hərəkətlərini hakimiyyət dəyişikliyi pərdəsi altında yerinə yetirən qaniçən cəlladlar, Pankratov və onun köməkçiləri heç bir ittiham irəli sürmədən yüzlərlə, minlərlə insanı, xalqın say-seçmə nümayəndələrini güllələyərək Azərbaycanın milli genefonduna ağır və sağalmaz zərbələr vurdular. Ancaq Xudadat bəy Məlikaslanov kimi açıq siyasi fəaliyyətlə məşğul olmamış, hökumətin tərkibinə hansısa firqənin daxilində deyil, fərdi təqdimat yolu ilə təyin edilmiş, həqiqi peşəkar olan şəxsləri asanlıqla ittiham etmək, günahlandırmaq mümkün deyildi. Buna görə də, planlaşdırılmış cəzanın verilməsi üçün müəyyən müddət gözləmək və irəli sürüləcək ittihamın “əsaslandırılması” üçün yeni “faktlar” toplamaq lazım idi. Bu məqsədlə Xudadat bəy Məlikaslanov haqqında müxtəlif üsullarla, o cümlədən onun əvvəlki iş yerlərindən arayışlar alınmaqla məlumatlar toplanırdı. Bu məqsədlə istintaq işinə əlavə edilmiş Azərbaycan SSR Xalq Yollar Komissarlığının 1920-ci il iyulun 14-də verdiyi bir vəsiqədə göstərilir ki, “Xudadat Məlikaslanov yollar komissarlığında qeydiyyatdadır, ixtisası dəmiryolçudur” və s. bu tipli sənədlər... XI Qızıl ordunun xüsusi şöbəsinin Azərbaycanda çox qısa müddətdə törətdiyi qanlı cinayətlərin davam etdirilməsi məqsədilə atılmış növbəti addımlardan biri 1920-ci ilin oktyabrında onlarla millətsevərin, o cümlədən Xudadat bəy Məlikaslanovun həbsə alınması oldu. Xalqa saxta vədlər verməklə onun milli hökumətini devirib, yalan və zorakılıq üzərində öz hakimiyyətini qurmaqdan çəkinməyən bolşeviklərin xislətindən irəli gələn riyakarlıq istintaq materiallarının elə ilk səhifəsində özünü açıq-aydın göstərir. Belə ki, Xudadat bəy Məlikaslanov oktyabrın 30-da həbs edildiyi halda onun həbsi ilə bağlı order bir gün sonra - oktyabrın 31-də imzalanıb. İstintaq-arxiv işində də qeyd edildiyi kimi, ömrünün dörd ilə yaxın dövrünü yüksək vəzifələrdə keçirsə də, heç bir əmlakı olmayan bir şəxsin xalqa təmənnasız və ləyaqətlə xidmət göstərməsini sübut etmək üçün bu faktdan tutarlı dəlil gətirmək bəlkə də mümkün deyil. Çünki Xudadat bəy haqqında həmin sözləri onun əleyhdarları, xalqa xidmət baxımından əqidə və mənafe düşmənləri qeyd ediblər. Xudadat bəy kimi insanlar hansı dövrdə və mühitdə yaşamalarından asılı olmayaraq, ən yaxın ətraflarından belə fərqlənmiş, öz vəzifə səlahiyyətlərindən istifadə etmədikləri üçün çoxlarının həsəd apardığı sözübütöv şəxsiyyətlər sayılmış, hamının yanında daim başlarını uca tutmuşlar. Onun Cümhuriyyət hökumətində fasiləsiz nazir vəzifəsi tutması yalnız peşəkarlıq keyfiyyətləri və intellektual səviyyəsi ilə bağlı deyildi, bu, həm də onun mənəvi təmizliyi, dövlət mənafeyini hər şeydən üstün tutması ilə əlaqədar idi. Həbs olunduğu 1920-ci il oktyabrın 30-da Xudadat bəy Ağa oğlu Məlikaslanovun mənzilində axtarış aparılır və heç nə tapılmır. Xudadat bəy Məlikaslanov yollar naziri kimi, 1919-cu ilin iyununda xarici müdaxilə və daxili təzyiqlər qarşısında qalmış Azərbaycanda milli hakimiyyəti möhkəmləndirmək, ölkənin müdafiəsi ilə bağlı məsələləri hərtərəfli və operativ surətdə həll etmək məqsədilə yaradılmış Dövlət Müdafiə Komitəsinin üzvü, şəxsi nüfuz və iş qabiliyyətinə görə isə həmin Komitədə sədrin müavini olub. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin çox ağır dövründə müstəsna səlahiyyətlərə malik belə bir orqanın təşkil edilməsi qısa bir müddətdə özünü doğrultdu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xüsusi fövqəladə səlahiyyətli ali orqanı olan Dövlət Müdafiə Komitəsi ölkə həyatının ən mühüm sahələri üzrə vəziyyətə hərtərəfli nəzarət etməklə gənc dövlətin bütün potensialının strateji məqsədlərin həyata keçirilməsinə istiqamətləndirə, xüsusilə müdafiə məsələləri ilə bağlı qəbul edilmiş qərarların operativ surətdə yerinə yetirilməsinə, bu sahədə vahid siyasi xəttin hazırlanması və yeridilməsinə nail oldu. Bütün bu işlərin görülməsində Xudadat bəy Məlikaslanov da iştirak edirdi. O, sədr müavini kimi öz müstəsna səlahiyyətlərindən istifadə etməklə Dövlət Müdafiə Komitəsinin digər üzvləri ilə yanaşı, ölkənin müdafiə qüdrətinin artırılması, Azərbaycan dövlətinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində bir sıra təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsi, hökumətin ayrı-ayrı nazirlikləri arasında qarşılıqlı əlaqələrin yaradılması üçün çalışırdı. Məhz bu mühüm dövlət orqanının gərgin və səmərəli fəaliyyətinin nəticəsi idi ki, 1919-cu ilin sonlarına doğru Azərbaycanda hərbi qurumların fəaliyyəti və müdafiə məsələlərinin təşkili sahəsində xeyli iş görülmüş, Muğanda və Lənkəranda milli hakimiyyətin dayaqları kifayət qədər möhkəmləndirilmiş, gənc respublikanın hakimiyyət qurumlarının ilk aylarda, yaxud müstəqilliyin nisbətən əvvəlki dövrlərində fəaliyyətə başladıqları ərazilərdə isə vəziyyət tam nəzarət altına götürülmüş, ölkəyə müxtəlif istiqamətlərdən gözlənilən müdaxilələrin qarşısının alınması üçün zəruri addımlar atılmışdı. Əlbəttə, bu ardıcıl tədbirlər sonrakı dövrlərdə, xüsusilə 1920-ci ildə də eyni səviyyədə davam etdirilsə idi, Azərbaycan dövlətçiliyinin qorunub saxlanılması üçün daha müvafiq imkanlar əldə edilə və əlverişli şərait yaradıla bilərdi. Ancaq çox təəssüf ki, bolşeviklərin milli xəyanətkar mövqeləri və onların ölkə daxilindəki hakimiyyəti zorla ələ keçirmək səylərinə XI Qızıl ordu tərəfindən dəstək verilməsi nəticəsində Azərbaycan Parlamenti dövləti təslim etmək məcburiyyəti qarşısında qaldı. X.Məlikaslanov rəhbərlik etdiyi sahədə işin ümumi təşkili ilə kifayətlənmir, Azərbaycanda yolların, xüsusilə dəmiryollarının tikilməsində, müasir layihələrin hazırlanıb həyata keçirilməsində israrlı təşəbbüslər göstərirdi. Dövlət büdcəsinin müdafiə tədbirləri sahəsində ən mühüm işlərin görülməsinə yetərli vəsaitlər ayrılmasına kifayət qədər qadir olmadığı bir vaxtda Xudadat bəy hökumət qarşısında yol tikintisi və bərpa işləri üçün böyük həcmlərdə vəsaitlər ayrılması təşəbbüsləri qaldırırdı. Təbii ki, ölkənin qan damarları sayılan dəmiryolları şəbəkəsinin yaradılmasında hökumət bu nadir mütəxəssisin tövsiyələrini imkan daxilində nəzərə alır, Azərbaycanın gələcəyinə istiqamətlənmiş bu strateji addımları dəstəkləyirdi. 1919-cu il martın 19-da Nazirlər Şurasında Xudadat bəy Məlikaslanovun Culfa-Bakı dəmiryolunun tikintisinin davam etdirilməsi ilə bağlı məruzəsi dinlənilmişdi. Hökumət tərəfindən bu dəmir yolunun birinci variantda tikintisi üçün parlamentə müvafiq qanun hazırlayıb təqdim etməsi və 100 milyon həcmində vəsait ayrılmasını xahiş etməsi qərara alınmışdı. Nazirlər Kabinetinin sədri Nəcəf bəy Yusifbəyli 1919-cu il mayın 5-də şəxsən hərbi nazirə çatdırılmalı olan 102 saylı məxfi məktubunda yazırdı: “Zati-aliləri, Sizin 21 aprel tarixli raportunuza uyğun olaraq bildirirəm ki, raportda deyilənlərlə mən şərikəm. Təcrübəli şəxsin - dəmiryol mühəndisinin ezam olunmasına gəlincə, Azərbaycan dəmir yollarının səfərbərlik planının tərtib edilməsi üçün tərəfimdən belə bir şəxsi tapıb Sizin sərəncamınıza ezam etmək tapşırığı verilmişdir”. Xudadat bəy ixtisası ilə birbaşa bağlı olmayan sahələrdə də böyük xidmətlər göstərməyə qadir bir şəxs idi. Təsadüfi deyildi ki, 1919-cu ilin aprelində Nazirlər Şurasının sədri Nəsib bəy Yusifbəylinin göstərişi ilə latın əlifbasına keçilmək üçün yaradılmış xüsusi komissiyaya məhz o rəhbərlik etmişdir. Xudadat bəyin rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərmiş bu komissiya səmərəli işləmiş parlamentə latın əlifbasına keçməklə əlaqədar layihə təqdim etmişdir. Təəssüf ki, bir sıra təşəbbüslər kimi bu layihənin də müzakirəsi yarımçıq qaldı. Arxiv-istintaq işindən daha bir səhifə qeyd edilir ki, Azərbaycan çekistləri tərəfindən 1920-ci il noyabrın 7-də istintaq işi üzrə müttəhim kimi dindirilən Xudadat bəyin bildirdikləri əsasında protokol tərtib edilir: “Mən hakimiyyətdə vəzifə tutarkən bolşeviklərə xeyirxah münasibət göstərmişəm, mənim yanımda Əli Bayramov və Çingiz İldırım xidmət etmişlər”. Daha sonrakı qeydlərindən aydın olur ki, o, iş adamı kimi siyasətlə az maraqlanmış, 1919-cu ilin dekabrında Dövlət Müdafiə Komitəsinə onun tərəfindən Azərbaycan əks-kəşfiyyatının ləğv edilməsi (Əksinqilab ilə mübarizə təşkilatı adlanan) haqqında məruzə təqdim olunub: “Bu orqan tərkibində sosialistlərin olmadığına və quberniyalarda fəaliyyət göstərmədiyinə görə ləğv edilməli idi. Qərara alındı ki, bu orqan ləğv edilsin və hərbi aparatın tərkibində yaradılsın. “İttihad” partiyasının kommunistlərlə fikir ayrılıqlarının nəzərə alınmayacağı təqdirdə, sonuncuları müdafiə edəcəyim qərarı düzdür. “İttihad” partiyasının əsas rəhbəri Qarabəyovla mən Behbud bəy Cəvanşirin mənzilində iki-üç dəfə görüşmüşəm. “İttihad” partiyasının üzvü olmamışam və keçmiş tarixi barədə heç nə bilmirəm. Siyasi baxışlarıma görə beynəlmiləlçiyəm və sosialist-marksistəm. Hər yerdə sosializm prinsiplərini yeritmişəm. Həbs edildiyim vaxtdan dörd ay əvvələdək evdən nadir hallarda, ən zəruri iş dalınca və sağlamlığımdan asılı olaraq çıxmışam”. Bununla da bütün dindirmələr başa çatdırılır və Xudadat bəyin adı bir də Cümhuriyyət hökumətinin başqa naziri Ə.Pepinov həbs edildikdən sonra onun ifadəsində çəkilir. Pepinov “Əksinqilabi millətçi təşkilatın sizə məlum olan üzvlərini sayın” sualına cavabında Xudadat bəy Məlikaslanovun da adını çəkir. Ancaq növbəti ittihamlar üçün əsas olacaq bu ifadə artıq gecikmişdi. Çünki iki ilə yaxın bir müddət idi ki, Xudadat bəy Məlikaslanov həyatda yox idi. Xudadat bəyin özünümüdafiə məqsədilə dediklərinə gəlincə isə bildirək ki, XI Qızıl ordunun xüsusi şöbəsinin və Azərbaycan çekanın tüğyan etdiyi bir dövrdə yalançı qəhrəmanlıq göstərilməsi dərhal güllələnmə ilə nəticələnə bilərdi. İkinci tərəfdən, Xudadat bəy həqiqətən də 1901-1904-cü illərdə Rusiya Sosial-Demokrat Partiyasının üzvü olmuşdu və sonrakı dövrdə hər cür siyasi təmayüldən uzaq durmasına baxmayaraq, belə bir ağır məqamda özü barəsində siyasi baxışlarına görə “beynəlmiləlçiyəm və sosialist-marksistəm” deyəndə heç bir riyakarlığa yol vermirdi. Əksinə, bu təbiətinə xas bir uzaqgörənliklə və onu heç vaxt yanıltmamış fəhminin gücü ilə hansı rejimlə qarşılaşdığını duymaq, ətrafında nələr baş verdiyini düzgün qiymətləndirmək bacarığı idi. Bütün bunların məhz belə olduğunu sonrakı proseslər də sübuta yetirdi. İki ifadə arasındakı zaman kəsiyində Xudadat bəyin özünəbəraət, Ə.Pepinovun isə məcburiyyət qarşısında əksinqilabçı millətçilər sırasında Çingiz İldırımın adını çəkməsi sadəcə zamanın gərdişinin dəyişməsi ilə deyil, bolşevik xisləti, rejimin mahiyyəti ilə izah olunmalıdır və o, bu mahiyyəti ilk gündən görmüşdü. Dünənədək öz siyasətini yeritmək üçün milli qüvvələrə qarşı qoyaraq istifadə etdiyi Çingiz İldırım bu gün bolşevik sovet rejiminə lazım deyildi, indi onun özü də düşmən idi. Çünki rus-erməni qaragüruhunun millətin başına 20-ci illərdə gətirdiyi müsibətlərin birbaşa iştirakçılarından olmuşdu və 30-cu illərdə həmin proseslərin nə məqsədlə davam etdirildiyindən xəbərdar idi. Əsl həqiqətdə, Xudadat bəy Məlikaslanov kim idi, millətçi, yaxud, beynəlmiləlçi sualına ən obyektiv cavabı onun müasirləri verə bilərlər. Belə şəxslərdən biri - uzun müddət onunla bərabər çalışmış Məmmədhəsən Hacınski 1930-cu il dekabrın 29-da verdiyi ifadədə aşağıdakıları bildirirdi: “Məlikaslanovu Müsavat hökuməti dövründən tanıyıram. Qatı millətçidir, 1919-cu və 1920-ci illərdə bolşeviklərlə saziş əleyhinə mübarizə aparıb və aprelin 28-də bolşeviklərə qarşı silahlı müqavimət göstərmək tərəfdarı olub. Mən Dövlət Plan Komitəsinə gələndə o, sənaye və nəqliyyat bölməsinin sədri idi. Bundan əlavə o, Zaqafqaziya dəmiryolunun idarə heyətinin üzvü, Azərbaycan SSR-in əksər müəssisələrində məsləhətçi idi, Azərbaycan SSR ali müəssisələrində böyük nüfuzu vardı və etibar edilirdi... 1926-cı ildə Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Şurası məni Azərbaycan Dövlət Plan Komitəsinə sədr təyin etmişdi. Ancaq mən razılaşmadım və S.Orconikidzenin vasitəsi ilə qərarın dəyişdirilməsinə nail oldum. İmtinanın səbəblərindən biri bu idi ki, mən gərək Məlikaslanovu kənarlaşdıra idim. Onu dəmir yol və şose yollarının tikintisi, elektrikləşdirmə və su təsərrüfatı maraqlandırmırdı. O, çoxları ilə məsləhətləşməyi sevirdi, ancaq həmişə özü bildiyi kimi edirdi. Onun bütün xalq təsərrüfatı məsələlərinə yanaşması dar milli məhdudiyyət dairəsində qalmırdı, hər bir addımı, hər bir tədbiri gələcək müstəqil Azərbaycanın mənafeyi naminə qiymətləndirirdi. Bu, onun tərəfindən deyilirdi, yaxud fəaliyyətindən görünürdü, o, bu barədə məndən çox irəli getmişdi. Bir sıra faktları mən əvvəl göstərmişəm. 1928-ci ildə Kislovodskda mənimlə Volqa-Don kanalının layihəsi barədə danışarkən, o dedi ki, bu kanalın Azərbaycanın gələcəyi üçün böyük əhəmiyyəti var. Bu kanal neft məhsullarını xarici bazara çıxarmaqda bizi Gürcüstanın asılılığından xilas edir. Belə bir söhbəti də xatırlayıram. Mən qatı rus millətçisi kimi tanıdığım professor Vasilyevə və onun əməkdaşlarına çox şübhəli yanaşırdım. Onun Muğanın və Milin suvarılması ilə bağlı işləri məndə ciddi narahatlıq yaradırdı. Mən bu barədə Məlikaslanova dedim. Məlikaslanov Vasilyevə çox yaxşı münasibət göstərirdi. O dedi ki, layihə heç kimə mane olmur və gələcəkdə bu, hazır sistemdir. Şabanov da bu cür fikirləşirdi. Bu da Azərbaycanın gələcəyi ilə bağlı idi ki, Məlikaslanov bir neçə dəfə mənimlə söhbətində bizim siyasi dostlarımız olduqları üçün Gürcüstan ziyalıları ilə yaxın əlaqələrin qurulması zərurətindən danışmışdı”. Məmmədhəsən Hacınski Xudadat bəy haqqında fikirlərini davam etdirərək bildirmişdi: “Milli məqamlar Məlikaslanov üçün başlıca stimul idi. Culfa-Bakı dəmir yolunun tikintisi də yadımdadır, o, bu işi Müsavat hökuməti dövründən başlamışdı. Sovetləşmə dövründə o, ancaq bir müddət bu işlə məşğul oldu. Sonrakı dövrdə də, sonadək bu işin əsl ilhamçısı və vətənpərvəri idi. O, həmişə deyirdi: bu yolun tikintisinin vacib milli məqamı təkcə ondan ibarət deyil ki, bu dəmir yolu Azərbaycanın ucqar əyalətlərinə getmək imkanı verəcək, həmçinin Naxçıvanı Azərbaycanla birləşdirəcək. Bu baxışlarla bütün ziyalılar, o cümlədən mən də şərik idim. Naxçıvanla bağlı bir dəfə şayiə yayıldı kı, onu Azərbaycan SSR-dən ayrı olduğu üçün Ermənistan SSR-lə birləşdirmək təklifləri olub. Bundan əlavə, Məlikaslanov Bakı-Culfa dəmiryolu haqında Azərbaycanın xarici bazara çıxışı kimi söhbət açırdı. O, dəmiryolu xətlərinin haradan keçməsi məsələsinə də milli yanaşmışdı. Məsələn, o, mənə demişdi ki, Yevlax-Şuşa dəmir yolunun elə istiqamətdən keçməsini planlaşdırır ki, əvvəllər, fərdi kompaniyalar tərəfindən inqilaba qədər erməni əsilli Saruxanovun çəkdiyi layihəni dəyişdirsin və xəttin Ağdamdan, türk rayonlarından keçməsinə nail olsun. Suvarma məsələlərində də hamımız kimi o da məsələyə milli mövqedən yanaşırdı”. Məlikaslanov yüksək səviyyəli, bacarıqlı mühəndis kimi sovet dövründə də öz ixtisası ilə birbaşa bağlı olmayan sənaye sahələrinin də inkişafı ilə əlaqədar həlledici söz demək səlahiyyətinə malik şəxs olub. Onun məsləhəti və tövsiyələri olmadan bu sahələrdə mühüm hesab olunan layihələrlə bağlı addım atılmasına risk edilməyib. M.Hacınski deyirdi: “Azhidromərkəz”in tikintisinə dair hələ 1927-ci ildə eskiz layihələrin bütün variantları hazır idi. Ancaq işə başlanmamışdı, çünki Məlikaslanov Tərtər variantını Dağlıq Qarabağ muxtar vilayətində yerləşdiyi üçün istəmirdi... Nuxa barama fabrikinin tikintisi onun təşəbbüsləri sayəsində baş tutmuşdu...”. Məncə, bu məqamlar həm mütəxəssis, həm də şəxsiyyət kimi müasirlərinin əksəriyyətindən yüksəkdə dayanan Məlikaslanovun milli mənafelərə sonadək sadiq qaldığını, öz millətinə bağlı olduğunu əyani surətdə nümayiş etdirir, əslində, əlavə nə isə deməyə ehtiyac qalmır. Xudadat bəy həmin vaxt həbsdən azad edilmiş və 1930-cu ildə yenidən cəza orqanlarının yadına düşmüşdür. Xudadat bəyin çalışdığı müxtəlif müəssisələrdən biri - 1921-ci ilin əvvəllərində əvvəlcə şöbə müdiri, sonra isə sədri olduğu Azərbaycan Dövlət Tikinti Komitəsi idi. Sonra isə o, Azərbaycan Ali Xalq Təsərrüfatı Şurası yanında dəmir yolu tikintisi idarəsinin rəisi və şuranın məsləhətçisi, 1924-1930-cu illərdə Azərbaycan İnşaat İnstitutunun dekanı olmuş, 1922-1925-ci illərdə Zaqafqaziya Dəmir yolu İdarəsinin və Azərbaycan Dövlət Plan Komitəsinin sənaye-nəqliyyat tikinti bölməsinin, 1921-1930-cu illərdə, eyni zamanda, RSFSR-in və Azərbaycanın bir sıra elmi-texniki və mədəni-maarif təşkilatlarının, 1927-1930-cu illərdə isə SSRİ Ali Xalq Təsərrüfatı Şurasının elmi-texniki kollegiyasının üzvü olmuşdu. Arxivdə saxlanılan “Azərbaycan Milli Mərkəzinin işi” və “Əksinqilabi Azərbaycan Milli Mərkəzinin işi üzrə yekun ittihamnaməsi”ndən də aydın olur ki, Xudadat bəy 1930-cu ildə Azərbaycan Xalq Daxili İşlər Komissarlığının yanında Dövlət Siyasi İdarəsi tərəfindən həbs edilib. “1924-cü ildə sovet hakimiyyətinə qarşı düşmən mövqedə dayanan millətçi əhval-ruhiyyəli ziyalıların bazası” əsasında yaranmış bu mərkəzin üzvləri arasında ittiham edilən Xudadat bəy Məlikaslanov 1931-ci il sentyabrın 30-da mühakimə edilib. Azərbaycan SSR Dövlət Siyasi İdarəsi kollegiyasının məhkəməsi Milli Mərkəzin işinə baxaraq, Ə.Pepinova güllənmə, X.Məlikaslanova və digər tanınmış millətçi ziyalılara 10 il, bir qrupa isə beş il və üç il müddətinə azadlıqdan mərhumetmə cəzaları kəsmiş, ölümü ilə əlaqədar M.Hacınskinin işini ləğv etmişdi. Ancaq bu hökmün çıxarılmasından təqribən dörd ay sonra Zaqafqaziya Dövlət Siyasi İdarəsi kollegiyası yanında məhkəmə “Azərbaycan Milli Mərkəzin işi”nə yenidən baxaraq, güllənməyə məhkum olunanların cəzasının 10 il işlə, Xudadat bəy Məlikaslanovun həbs cəzasını azaldıb beş il işlə əvəz edib. İkinci dəfə həbs edilən X.Məlikaslanov Azərbaycan SSR Cinayət Məcəlləsinin 64-cü, 65-ci, 66-cı və 68-ci maddələri üzrə cinayət törətməkdə ittiham olunub. O, qarşısına milli-müstəqil Azərbaycan qurulması məqsədi qoymuş Azərbaycan Milli Mərkəzin əksinqilabi mərkəzi komitəsinin üzvü olmaqda günahkar bilinmişdi. Ancaq istintaqın bütün təzyiqlərinə baxmayaraq, Xudadat bəy ittihamların heç birində özünü günahkar hesab etməyib. Özünü bəraət üçün beynəlmiləlçi və sosialist olduğunu söyləyən bir şəxsi millətçi ziyalı sayaraq bundan sonra ardıcıl iki dəfə həbs edilməsi təsadüfi idimi? İstintaq zamanı verdiyi bəzi ifadələr və üç il müddətinə sosial-demokrat partiyasının üzvü olması faktları istisna edilməklə, onun bütün həyatı millətçi olduğunu açıq surətdə ortaya qoymurmu? Yalançı beynəlmiləlçilər Xudadat bəy kimi millətini sevən, doğma Vətənin dirçəlişi yolunda əzmlə çalışan insanları repressiyaya məruz qoyaraq məhv edən, dünya proletariatını birləşdirmək uğrunda sərsəm ideyalarla nəfəs alan bolşeviklər idilər. On illər boyu siyasi ittihamlarda ən qatı cinayət kimi səslənmiş millətçilik, əslində qürur, iftixar hissi duyulacaq amal idi. Tale Xudadat bəyə də bu müqəddəs amal uğrunda öz xalqına şərəflə və fədakarlıqla xidmət göstərməyi qismət etmişdi.

Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Şeyxülislam Allahşükür Paşazadəyə     Hörmətli Şeyx həzrətləri,   Respublika Veteranlar Təşkilatı ölkə veteranları adından Sizi anadan olmanızın 70, şeyxülislamlıq fəaliyyətinin 40 illik yubileyi və Azərbaycan Respublikasında dövlət-din münasibətlərinin formalaşması, milli həmrəyliyin və mənəvi-əxlaqi dəyərlərin bərqərar olması sahəsində xüsusi xidmətlərinizə görə “Heydər Əliyev” ordeni ilə təltif edilməyiniz münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, möhkəm cansağlığı, uzun ömür, çətin və şərəfli fəaliyyətinizdə yeni uğurlar arzulayır.   Dərin  hörmətlə,   Rəyasət  Heyəti adından   Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri general-polkovnik                                                       Tofiq Ağahüseynov  

Cəlil Xəlilov: “Yaxın gələcəkdə vətəndaş cəmiyyətlərinin fəaliyyətində ciddi keyfiyyət dəyişikliyinə şahid olacağıq”   Məlum olduğu kimi, ölkə başçısının fərmanına əsasən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının əsasında “Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyi” publik hüquqi şəxs yaradılıb.   Saytımıza açıqlamasında baş verənlərə münasibət bildirən Respublika Veteranlar Təşkilatının sədr müavini, polkovnik Cəlil Xəlilov, məlum yeniliyin əhəmiyyətini şərh edib. Polkovnik qeyd edib ki, Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin yaradılması vətəndaş institutlarının fəaliyyətinə təkan verməklə yanaşı, vətəndaş cəmiyyətlərinin fəaliyyətinin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasına da dəstək olacaq:   “Hər bir ölkənin ictimai-siyasi həyatında vətəndaş cəmiyyətlərinin mühüm rol oynadığı birmənalıdır. Bu baxımdan ölkə başçısının hər zaman media ilə yanaşı, həm də vətəndaş institutlarının fəaliyyətinə dəstək olduğu, bu sektorun inkişafı üçün mütəmadi surətdə ciddi addımlar atdığı məlumdur. Əslində Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin yaradılması bu inkişafın davamı, onun həm forma, həm də mahiyyət etibari ilə yeni mərhələdə davam etdirilməsi deməkdir.   Xatırladım ki, hələ ötən ilin 27 avqust tarixində Prezidentin köməkçisi Hikmət Hacıyev Qarabağ qaziləri, müharibə veteranları, əlilliyi olan şəxslər, qaçqın və məcburi köçkünlərlə işləyən 74 QHT rəhbəri ilə onlayn görüş keçirdi, onların təkliflərini dinlədi, öz tövsiyyələrini verdi. Bu görüşün özü dövlətimizin vətəndaş cəmiyyətlərinin fəaliyyətinə necə böyük diqqət və qayğı göstərdiyinə nümunədir.   Əminəm ki, Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin yaradılması vətəndaş institutlarının inkişafına təkan verəcək, onların fəaliyyətinin miqyas və keyfiyyətinə öz müsbət təsirini göstərəcək”.   Cəlil Xəlilov qeyd edib ki, məlum yenilik vətəndaş cəmiyyətlərinin fəaliyyətinin beynəlxalq standartlar səviyyəsinə yüksəlməsinə, onların kadr potensialının genişlənməsinə də öz töhfəsini verəcək:   “Bu gün ölkəmizdə təxminən üç mindən çox QHT mövcuddur. Onların bəzisi öz fəaliyyətini beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırsa da, bu sahədə görülməsi gərəkən hələ bir çox işin mövcudluğu danılmazdır. Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin yaradılması bu sahədə də inkişaf və tərəqqi üçün yeni imkanlar açacaq. Bu sahədə ixtisaslaşan beynəlxalq təşkilat və qurumlarla əməkdaşlıq QHT-lərimizin fəaliyyət dairəsini genişləndirməyə, kadr potensialını artırmağa imkan verəcək. Odur ki, Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin yaradılmasını vətəndaş cəmiyyətlərinin bu günü və gələcəyi baxımından mühüm əhəmiyyətə malik hadisə hesab edirəm. Düşünürəm ki, yaxın gələcəkdə QHT-lərin fəaliyyətindəki inkişaf cəmiyyətimizin həyatının bütün sahələrinə öz müsbət təsirini göstərəcək”.  

Azərbaycan vətəndaşlarından, xaricdə yaşayan soydaşlarımızdan, eləcə də qardaş Türkiyənin vətəndaşlarından Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevə məktublar gəlməkdə davam edir. Onlar Vətən müharibəsində qazandığımız tarixi Zəfərə görə dövlət başçısına minnətdarlıqlarını bildirirlər. Publika.az məktublardan bəzilərini təqdim edir: "Xalq-Ordu-Prezident vəhdəti dünyaya sübut etdi ki, Azərbaycan xalqı Sizin rəhbərliyinizlə hər şeyə qadirdir" Zaur Spivakdan, Berlin, Almaniya: "Cənab Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan! Sizin Azərbaycan naminə gördüyünüz bütün işlər xalqımız tərəfindən dəstəklənir. Qələbə ilə başa çatan 44 günlük müharibədə Xalq-Ordu-Prezident vəhdəti dünyaya sübut etdi ki, Azərbaycan xalqı Sizin rəhbərliyinizlə hər şeyə qadirdir. Həmin günlərdə biz- Vətəndən kənarda yaşayan azərbaycanlılar - Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəklədiyi Azərbaycanlıların Koordinasiya Şuralarında birləşən diaspor təşkilatları Vətənin bu məsuliyyətli günlərində üzərimizə düşən vəzifəni dərk edərək Azərbaycanın haqlı mübarizəsini, öz torpaqlarını işğaldan azad etmək haqqının olduğunu yaşadığımız ölkələrin, şəhərlərin müxtəlif orqanlarına çatdırmağa səy göstərdik, erməni təxribatlarına bütün səviyyələrdə layiqli cavablar verdik. Azərbaycan diasporu daim Sizin qayğı və diqqətinizi hiss edir. Bu il “Diaspor fəaliyyətində xidmətə görə” Azərbaycan Respublikasının medalı və təşəkkürnamə ilə təltif olunan soydaşlarımızın adları içərisində mənim də adımın olmasından qürur və fərəh hissi keçirdim. Bu, Sizin və dövlətimiz tərəfindən mənim fəaliyyətimə verilən yüksək qiymətdir. Cənab Prezident! Sizə dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Sizi əmin edirəm ki, daim Vətənimizin yanında olaraq, ölkəmizin dünyada daha yaxşı təbliği və beynəlxalq aləmdə milli maraqlarımızın qorunması üçün əlimdən gələni edəcəyəm". "Rəhbərliyiniz altında müzəffər Azərbaycan Ordusunun uğuru bizi çox sevindirdi" Cavid Çağlardan, İstanbul, Türkiyə: "Hörmətli cənab Prezident, dəyərli qardaşım, Sizi Ermənistanın işğalına qarşı mübarizədə qazandığınız Qələbə münasibətilə təbrik edir və alqışlayıram. Rəhbərliyiniz altında müzəffər Azərbaycan Ordusunun uğuru bizi çox sevindirdi. Atanızın yaxın dostu olaraq Sizi və Azərbaycan xalqını təbrik edir, yeni ilinizin uğurlu olmasını arzu edirəm". "Mən fəxr edirəm ki, Sizin rəhbərlik etdiyiniz ölkənin vətəndaşıyam" Xədicə Məmmədəliyevadan, Tərtər, Azərbaycan: "Hörmətli cənab Prezident. Xalqımıza yaşatdığınız tarixi Zəfər üçün Sizə sonsuz minnətdarlığımızı bildiririk. Bu 30 ildə bizlərə- məcburi köçkünlərə böyük diqqət və qayğı göstərmisiniz. Mən fəxr edirəm ki, Sizin rəhbərlik etdiyiniz ölkənin vətəndaşıyam. Sizə uzun ömür cansağlığı arzulayıram". "Siz xalqımızın haqq işi uğrunda əsl fədakarlıq nümunəsi ortaya qoyaraq tarixi ədaləti bərpa etdiniz" Baba Əliyevdən, Bakı, Azərbaycan: "Möhtərəm cənab Prezident! Hər bir azərbaycanlının əbədi qürur duyacağı Müzəffər Ali Baş Komandan! Başa vurduğumuz 2020-ci ildə istər çoxşaxəli islahatlar və pandemiya ilə mübarizədə öncül rəhbər, istərsə də müzəffər lider və Azərbaycan xalqının amalını gerçəkləşdirən şəxsiyyət kimi könülləri yenidən fəth etdiniz. 44 gün davam edən və işğal altındakı yurd yerlərimizin şanlı ordumuz tərəfindən azad olunması ilə nəticələnən Vətən müharibəsi tariximizin ən parlaq səhifəsinə, Azərbaycan xalqının iftixar və qürur mənbəyinə çevrildi. Siz xalqımızın haqq işi uğrunda əsl fədakarlıq nümunəsi ortaya qoyaraq tarixi ədaləti bərpa etdiniz. Sizin “Qarabağ Azərbaycandır!” ifadəniz bu gün bütün dünya azərbaycanlıları üçün milli qürur, fəxarət, birlik və həmrəylik göstəricisidir. Bu qəhrəman xalqa, bu müqəddəs Vətənə sonsuz sevginiz ətrafında əldə edilmiş əvəzsiz birlik və həmrəyliyi də heç vaxt və heç nə sarsıda bilməz. Bu birlik və həmrəyliyimizin, əzəli və əbədi torpaqlarımızın azad olunması sevinci ilə Sizi, qürurunu hər gün yaşadığımız və yaşayacağımız Zəfər Günü münasibətilə ürəkdən təbrik edir, Sizə cansağlığı və uzun ömür, müstəqil Azərbaycanımızın daima inkişafı naminə yeni-yeni uğurlar arzulayıram. Yaşasın Azərbaycan, yaşasın Xalq-Prezident həmrəyliyi! Qarabağ Azərbaycandır!". "Müzəffər Ali Baş Komandan, Sizin rəhbərliyiniz və uzaqgörən siyasətiniz nəticəsində biz Qələbənin sevincini daddıq" Elmir Kazımovdan, Füzuli, Azərbaycan: "Müzəffər Ali Baş Komandan, 44 günlük Vətən müharibəsində qazandığınız parlaq Qələbə münasibətilə Sizi və Azərbaycan xalqını təbrik edirəm. Doğma kəndimiz, orada keçirdiyim uşaqlıq illərinin xatirələri 28 ildə bir an da olsa mənim yadımdan çıxmadı. Bu illər ərzində Qarabağımıza, doğma yurd-yuvamıza qayıtmaq arzusu ilə yaşamışıq. Nəhayət ki həmin gün gəlib çatdı. Müzəffər Ali Baş Komandan, Sizin rəhbərliyiniz və uzaqgörən siyasətiniz nəticəsində biz Qələbənin sevincini daddıq. Bu gün biz öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmiş qalib xalqıq. Hər bir qarabağlı kimi mən də Qarabağımıza, Yuxarı Yağlıvənd kəndinə qayıdacağım günü səbirsizliklə gözləyirəm. Cənab Prezident, icazənizlə Sizi və ailənizi babam Seyid Musa Ağanın ocağına dəvət edirəm. Çünki bizlərə bu sevinci yaşadan, dədə-baba ocaqlarımıza qaytaran məhz Sizsiniz. Buna görə Sizə bir daha minnətdarlığımı bildirirəm. Sizə ilk növbədə cansağlığı, tükənməz həyat eşqi, bol-bol uğurlar arzu edirəm. Hakimiyyətə gəldiyiniz ilk gündən çiyinlərinizə necə mürəkkəb və məsuliyyətli, eyni zamanda şərəfli missiyanın düşdüyünü anlamış, bu yolda yorulmadan, əzmlə addımlamısınız. Şükürlər olsun ki, bu gün də çəkdiyiniz əziyyətin bəhrəsini gördünüz. Bu gün ərazi bütövlüyünü bərpa etmiş qalib sərkərdə, Müzəffər Ali Baş Komandansınız. Sizin kimi bir lideri olduğu üçün Azərbaycan xalqı çox xoşbəxtdir. Sizə ancaq Qələbə yaraşır. Qarabağ Azərbaycandır! Eşq olsun Azərbaycan Ordusuna! Yaşasın Azərbaycan!". "Siz Azərbaycan dövlətçiliyi, Azərbaycan xalqı üçün misli görünməmiş qəhrəmanlıq səhifəsi yazdınız" Səlahəddin Aslanovdan, Ağcabədi, Azərbaycan: "Müzəffər Ali Baş Komandan! Sizi yeni tarix yazmağınız, doğma Qarabağ torpaqlarını almağınız münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edirəm. Siz həqiqətən Azərbaycan dövlətçiliyi, Azərbaycan xalqı üçün misli görünməmiş bir qəhrəmanlıq səhifəsi yazdınız! Siz bunu dünyanı mat qoyan müdrik və uzaqgörən siyasətinizlə bacardınız. Azərbaycan dövlətinin və xalqının gücünü və mərhəmətini bütün dünyaya göstərdiniz. Sizin xarici ölkə jurnalistlərinə verdiyiniz müsahibələri, xüsusilə dövlətimizə qarşı qərəzli münasibət sərgiləyən mətbuat nümayəndələri ilə dialoqlarınızı, onlara verdiyiniz kəskin və tutarlı cavablarınızı, Azərbaycanın haqlı mövqeyini bütün dünyaya çatdırmağınızı böyük qürur və iftixar hissi ilə izləyirdik. XX əsrin qəhrəmanı ulu öndərimiz Heydər Əliyevdir, XXI əsrin qəhrəmanı isə Sizsiniz, cənab Ali Baş Komandan! Qarabağ Azərbaycandır! Yaşasın Azərbaycan!". "Siz bu şanlı Qələbəyə imza atmaqla atanızın əbədiyaşar ideyalarına sədaqətinizi və sadiqliyinizi nümayiş etdirdiniz" Murad Əliyevdən, Oğuz, Azərbaycan: "Hörmətli cənab Prezident, Sizi və müzəffər Azərbaycan Ordusunu şəxsən öz adımdan və yaşadığım Calut sakinləri adından möhtəşəm, şanlı Qələbə münasibətilə təbrik edirəm, minnətdarlığımı bildirirəm. Siz bu şanlı Qələbəyə imza atmaqla, atanızın vəsiyyətini yerinə yetirməklə onun ruhunu şad etdiniz, onun əbədiyaşar ideyalarına sədaqətinizi və sadiqliyinizi nümayiş etdirdiniz. Bizə isə qalib ölkənin qalib vətəndaşı sevincini yaşatdınız. Ulu Tanrı Sizi, Mehriban xanım Əliyevanı və bütün ailə üzvlərinizi qorusun. Sizləri bu ölkənin, bu xalqın başı üzərindən əskik etməsin. Sizə qalib Azərbaycanın xoşbəxt gələcəyi naminə yeni zəfərlər arzulayıram. "Biz Sizin ətrafınızda dəmir yumruq kimi birləşmişik" Mütəllib Əliyevdən, Mingəçevir, Azərbaycan: "Əziz və hörmətli cənab Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan! İkinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı, Suqovuşan və Talışkənd döyüşlərinin iştirakçısı kimi Sizə dərin təşəkkürümü bildirirəm. Siz tarixdə əbədi iz qoydunuz. Sizin böyük siyasətçi və lider olduğunuzu bütün dünya bir daha gördü. Biz Sizin ətrafınızda dəmir yumruq kimi birləşmişik. Biz fəxr edirik ki, Azərbaycanlıyıq! Biz fəxr edirik ki, Sizin kimi Prezidentimiz, Ali Baş Komandanımız var. Yaşasın Azərbaycan Ordusu! Yaşasın Ali Baş Komandan!". "Bu günləri bizə yaşatdığınız üçün Sizə təşəkkür edirik." Davud Məmmədovdan, Naftalan, Azərbaycan: "Müzəffər Ali Baş Komandan,Sizə təhsil aldığım Səməd Vurğun adına Naftalan şəhər tam orta məktəbin şagirdləri və şəxsən öz adımdan dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Siz düşmən üzərində böyük zəfər çalmaqla və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməklə bütün dünyaya sübut etdiniz ki, Qarabağ Azərbaycandır! Hazırda biz dünyanın ən xoşbəxt övladlarıyıq. Bu günləri bizə yaşatdığınız üçün Sizə təşəkkür edirik. Bizim Prezidentimiz, bizim rəhbərimiz, Uca Allah Sizi qorusun!". "Siz fəxr etdiyimiz Xalq Qəhrəmanısınız" Əli Zayidovdan, Göyçay, Azərbaycan: "Hörmətli Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan,Vətən döyünən ürəyimiz, məsləyimiz, öz yurdumuza hakimliyimiz, üçrəngli bayrağımız qürurumuz, and yerimiz, Siz isə fəxr etdiyimiz Xalq Qəhrəmanısınız. Sizə ailə üzvlərim və şəxsən öz adımdan azad, güclü Azərbaycanın vətəndaşı olduğuma görə təşəkkür edir, Sizin yürütdüyünüz siyasəti dəstəkləyirəm. Allah daim Sizi qorusun! Amin Sizin müdrik və uzaqgörən siyasətinizin nəticəsidir ki, bu gün Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa olunduRamilə Cəfərlidən, Bakı, AzərbaycanHörmətli cənab Prezident, Tükənməz səbriniz və dəmir iradəniz sayəsində Siz başda olmaqla Azərbaycan Ordusu iki əsr sonra şanlı tarix yazdı. Sizin müdrik və uzaqgörən siyasətinizin nəticəsidir ki, bu gün Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa olundu, dövlətimiz və xalqımız həm beynəlxalq arenada, həm də döyüş meydanında alnıaçıq, üzüağ olaraq qalibiyyət qazandı. Buna görə, cənab Prezident, Sizə dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Sizə möhkəm cansağlığı, uzun ömür arzulayıram. Allah həmişə yolunuzu açıq etsin! Allah Sizi xalqımıza çox görməsin!". "Sizin ölkəmizin bütün sahələrində apardığınız uğurlu siyasətin nəticələri öz bəhrəsini verməkdə davam edir" Ramazan Salamovdan, Şəki, Azərbaycan: "Çox hörmətli cənab Prezident, Ölkəmizin ərazi bütövlüyü uğrunda apardığınız böyük mübarizənizi tarixi zəfərlə başa vurmağınız münasibəti ilə Sizi ailə üzvlərim və şəxsən öz adımdan təbrik edirəm. Torpaqlarımızın azadlığı uğrunda şəhid olmuş əsgər və zabitlərimizə Allahdan rəhmət diləyir, yaralanmış qazilərimizə isə tezliklə sağlamlıqlarına qovuşmalarını arzulayıram. Sizin ölkəmizin bütün sahələrində apardığınız uğurlu siyasətin nəticələri öz bəhrəsini verməkdə davam edir. Vətəndaşlarımıza göstərdiyiniz qayğı xalqımızın yaddaşına, hafizəsinə birdəfəlik daxil olmuş və bu xeyirxah əməlləriniz tarix boyu ürəklərdə yaşayacaq. Xüsusilə də təhsilə, səhiyyəyə, sosial sahəyə və digər sahələrə diqqət sözün əsl mənasında təqdirə layiqdir. Cənab Prezident, övladım Xəyalə Salamova Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin memarlıq fakültəsində ödənişli əsaslarla təhsil alır. O, Azərbaycan Respublikası Gənclər Fondunda keçirilən müsabiqədə iştirak etmiş və qalib olmuşdur. Keçirilən müsabiqədə qalib olduğu üçün bu ilki təhsil haqqı Gənclər Fondu tərəfindən ödənilmişdir. Bu diqqət həm ailəmizə sevinc bəxş etmiş, həm də qızımı daha yaxşı oxumağa həvəsləndirmişdir. Bu diqqət və qayğıya görə Sizə öz minnətdarlığımızı bildiririk. "İlham Əliyev əsl Liderdir!" Natəvan Ağayevadan, Sumqayıt, Azərbaycan: "Əziz və hörmətli cənab Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan! Tarix Sizi millətin şan-şöhrət rəmzi kimi yetişdirib. İlham Əliyev mötəbər məclislərdə xalqımızın ləyaqətli elçisidir. Onun daşıdığı titulların hər birinə nəzər salsaq iftixarla deyə bilərik: İlham Əliyev əsl Liderdir! Qarabağ probleminin həlli yolunda biz ondan çox şey gözləyirdik və inamlarımız liderimizin sayəsində gerçək oldu. Ali Baş Komandan, möhtərəm cənab Prezident, Sizə işğal altındakı torpaqlarımızı azad etdiyinizə, qaçqın və məcburi köçkünlərimizin öz yurd-yuvalarına, doğma ocaqlarına qayıtmasında qazandığınız uğura görə, Qələbəmizə görə təşəkkür edirəm. Mən bir Şurnuxlu kimi Sizə çox sağ olun deyirəm, mənim ata-baba torpağımı yağı düşməndən azad etdiyiniz üçün minnətdarlığımı bildirirəm. Müdrik bir atalar sözü var: “Ataların yolu oğulların yoludur”. Bu atalar sözü Sizin haqqınızda deyilib. Siz Ulu Öndərimizin davamçısısınız. Atanıza verdiyiniz sözü tutdunuz. Uğurlarınız davamlı olsun! Biz bilirik ki, Siz işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızı cənnətə çevirəcəksiniz. Bir daha Sizə təşəkkür edirəm". Sizin göstərişiniz əsasında qazilərə qayğı, maddi və mənəvi dəstək olunmasının canlı şahidiyəm Teymur Heydərovdan, Ağcabədi, Azərbaycan: "Müzəffər Ali Baş Komandan! 27 sentyabr 2020-ci il tarixində başlamış, 44 gün ərzində davam etmiş Vətən müharibəsində erməni faşistlərini dəmir yumruğunuzla məhv etdiniz. Bu qələbə ilə Siz Azərbaycan tarixində görünməmiş bir zəfər qazandınız. Sizə ailə üzvlərim və şəxsən öz adımdan dərin təşəkkürümü bildirirəm. Sizin göstərişiniz əsasında qazilərə qayğı, maddi və mənəvi dəstək olunmasının canlı şahidiyəm. Çünki mənim oğlum, qazi olan mayor Heydərov Elşad Teymur oğluna da yüksək səviyyədə diqqət və qayğı göstərilir. Buna görə Sizə sonsuz minnətdarlığımı bildirirəm. Övladım Vətən müharibəsində Suqovuşan istiqamətində gedən döyüşlərdə sağ ayağını dizdən yuxarı itirmişdir. Vətən sağ olsun! Mən fəxr edirəm ki, oğlum torpaqlarımızın azad olunması uğrunda mübarizədə iştirak etmişdir. Sizə uzun ömür və möhkəm cansağlığı arzulayıram. Allah Sizi xalqımızın başının üstündən əskik etməsin! "Fəxr edirəm ki, bizim bu cür güclü və qəhrəman, torpağını və xalqını sevən Prezidentimiz var" Ayə Tağıyevadan, Mingəçevir, Azərbaycan: "Müzəffər Ali Baş Komandanımız,Mən gözəl nur şəhəri olan Mingəçevir şəhərində anadan olmuşam, hazırda bu şəhərdə yaşayıram. 10-cu sinif şagirdiyəm. Mən Sizinlə qürur duyuram, fəxr edirəm ki, bizim bu cür güclü və qəhrəman, torpağını və xalqını sevən Prezidentimiz var. Arzu edirəm ki, heç bir zaman qocalmayasınız, həmişə belə cavan və güclü olasınız. Sizə olan ürək sözlərim çoxdur, nə qədər gözəl sözlər yazsam belə, Sizin üçün az olar. Mən televizor vasitəsilə Sizi əsgərlərimizlə görüşərkən gördüm. Mənim də arzumdur ki, Sizi canlı olaraq görüm, Sizi bir baba kimi qucaqlayım. Mən Sizi çox sevirəm, Sizi görən kimi sevinirəm. Həyatda ən böyük arzum Sizinlə görüşməkdir. Sizin gözəl ürəyiniz var, Uca Rəbbim ürəyinizə görə versin! İnşallah! Müharibə vaxtı çox qorxu, həyəcan, stress keçirsək də, Mingəçevirə atılan raketlərin qorxunc səsləri biz uşaqları qorxutsa da, nəhayət ki, bütün bunların sonu Sizin kimi uzaqgörən, müdrik rəhbərimiz və qəhrəman əsgərlərimiz sayəsində sevinclə bitdi. Sizə və əsgərlərimizə sonsuz təşəkkürlərimi bildirirəm. Şəhid olan qardaşlarımın ruhu qarşısında baş əyirəm, onların ailələrinə səbir diləyirəm. Allah bütün qazilərimizə də şəfa versin! Bundan belə hər bayramda bizlər şəhid olan qardaşlarımızın ailələrinə baş çəkməli, qazilərimizi ziyarət etməliyik. Əgər bizlər 2021-ci ilə sağ-salamat qalmışıqsa, Sizin və əbədi səssizliyə qovuşanlar sayəsində, Vətən üçün canından keçənlər sayəsində, qazilərimiz sayəsində qalmışıq. Bizim gələcəyimiz olsun deyə, öz gələcəyindən keçənlərdir şəhidlər! Biz gülək deyə, öz ailələrini gözüyaşlı qoyanlardır şəhidlər! Biz torpağımızda rahat gəzək deyə, qanını torpağa tökənlərdir şəhidlər! Üçrəngli bayrağımız zirvələrdə dalğalansın deyə, o bayrağa bürünüb gözünü əbədi yumanlardır şəhidlər! Şəhidlik böyük zirvədir. Hər adama nəsib olmur. Şəhidlərimizi heç vaxt unutmayacağam. Bu il şəhidlərin ilidir. Öpürəm bütün şəhid analarının əllərindən. Sizə isə, cənab Prezident, sonsuz təşəkkürlər! Sizi çox sevirəm. Yaxşı ki varsınız. "44 günlük Vətən müharibəsində əldə etdiyiniz Qələbə müvəffəqiyyəti Sizin 17 illik gərgin fəaliyyətinizin məntiqi yekunudur" Elşad Hüseynovdan, Bakı, Azərbaycan: "Hörmətli Prezident! Müzəffər Ali Baş Komandan! 44 günlük Vətən müharibəsində əldə etdiyiniz Qələbə müvəffəqiyyəti Sizin 17 illik gərgin fəaliyyətinizin məntiqi yekunudur. Bu, Azərbaycan kimi gənc bir ölkə və onun gənc ordusu üçün həqiqətən misilsiz uğur, inanılmaz nailiyyətdir. Sizin xalqı bir yumruq kimi birləşdirən “Qarabağ Azərbaycandır!” ifadəniz bu gün bütün dünya azərbaycanlılarının milli qürur, fəxarət, birlik və həmrəylik göstəricisinə çevrilmişdir. Bu xoş günləri bizlərə yaşatdığınız üçün Sizə dərin təşəkkürümüzü və sonsuz minnətdarlığımızı bildiririk. Bütün məcburi köçkünlər kimi Laçın rayonu Mirik kənd əhalisinin mütləq əksəriyyəti də vandal düşmənlər tərəfindən darmadağın edilmiş ata-baba yurd yerlərimizin bərpası və abadlaşdırılması işində iştirak etmək üçün səbirsizliklə o torpaqlara qayıdacağı günü gözləyir. "Siz Azərbaycanın şərəfini, qürurunu, ləyaqətini özünə qaytardınız" Vəzir Qasımovdan, Bakı, Azərbaycan: "Möhtərəm cənab Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan! Mən Vətən müharibəsinin şəhidi, 1995-ci il təvəllüdlü Şəhriyar Qasımovun atasıyam. Oğlum Şəhriyar Azərbaycanın işğal altındakı torpaqlarının azad olunması uğrunda aparılan müharibəyə könüllü getmiş və ön cəbhədə düşməni məhv etmək üçün hücuma keçən hərbi hissənin tərkibində döyüşlərə qatılmışdır. Döyüş yoldaşlarının danışdıqlarına və dövlətimizin qiymətləndirməsinə əsasən, tam qətiyyətlə deyə bilərəm ki, oğlum qəhrəmancasına vuruşmuş və arzuladığı şəhidlik zirvəsinə ucalmışdır. Bu şərəfli yolu tutmuş Şəhriyar Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarında iştirak etdiyinə və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyinə, şəxsi igidlik və şücaət göstərdiyinə görə Sizin tərəfinizdən “Vətən uğrunda” və “Xocavəndin azad olunmasına görə” medalları ilə təltif edilmişdir. Qəlbində sonsuz Azərbaycan sevgisi olan Şəhriyar hələ orta məktəbdə oxuduğu dövrdən yaxın əhatəsində Qarabağ uğrunda döyüşlərdə iştirak etməyi və Vətən uğrunda şəhid olmağı arzuladığını bildirirdi. Azərbaycan bayrağının aşiqi idi. Həqiqi hərbi xidmətdə olduğu dövrdə də Şəhriyar könüllü olaraq ön cəbhədə düşmənə qarşı döyüşlərdə iştirak etmişdir. Şəhriyarın Vətən sevgisi yolu nəhayət Qarabağ müharibəsində şəhidlik zirvəsini fəth etməsi ilə yekunlaşdı. Bu gün Şəhriyardan ata-anasına, bacısına və əzizlərinə heç vaxt unudulmayacaq övlad acısı, amma eyni zamanda şərəfli ad və qürur hissi qaldı. Mən Şəhriyarın bütün əzizləri adından Sizin tərəfinizdən oğlumun “Vətən uğrunda" və “Xocavəndin azad olunmasına görə” medalları ilə təltif etməsini çox yüksək qiymətləndirirəm və buna görə Sizə çox minnətdarıq ki, balamızın adını əbədiləşdirmisiniz. Biz çox minnətdarıq ki, hər gün bizim qayğılarımızla maraqlanır, övladımızın xatirəsinin əziz tutulması üçün mümkün olan hər şey edilir. Möhtərəm cənab Prezident! Mən çox qürurluyam ki, Sizin Ali Baş Komandanlığınızla torpaqlarımızın azad olunmasını gördüm, Azərbaycan tarixinin ən şərəfli dövrünün şahidi oldum. Siz Azərbaycanın şərəfini, qürurunu, ləyaqətini özünə qaytardınız. Çox xoşbəxtəm ki, yeganə oğul övladım Şəhriyar da bu şərəfli tarixin xalqımıza yaşadılmasında bilavasitə, qanı-canı ilə iştirak etmişdir. Qarabağımız, xüsusilə Şuşa azadlığına qovuşanda təskinlik tapdım ki, balamın ruhu da rahatlıq tapacaqdır. Müzəffər Ali Baş Komandan! Əmin ola bilərsiniz ki, mən də, Şəhriyarın digər əzizləri də hər zaman Sizin əmrinizlə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda döyüşlərə hazırıq. Allah Sizi və ailənizi qorusun! Yaşasın Azərbaycan! Qarabağ Azərbaycandır! "Cənab Prezident, Qələbəyə aparan həmrəylik məhz Sizin sayənizdə mövcud oldu" Samir Əliyevdən, Gəncə, Azərbaycan: "Müzəffər Ali Baş Komandan, 44 gün davam edən Vətən müharibəsinin Azərbaycan Ordusunun qələbəsi ilə nəticələnməsi və 30 ilə yaxın düşmən tapdağı altında qalan əzəli torpaqlarımızın azad olunması bir vətəndaş kimi məni hədsiz qürurlandırır. Bu, Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, Azərbaycanın haqq savaşı idi. Böyük zəfərlə başa çatan 44 günlük bu haqq savaşında gördüyüm birlik və bərabərlik, düşmənə qarşı bir yumruğa çevrilməyimiz mənə bu xalqın bir parçası olmağımın qürurunu yaşatdı və bunun üçün, heç şübhəsiz, ən böyük təşəkkür Sizə düşür, cənab Prezident. Qələbəyə aparan bu həmrəylik məhz Sizin sayənizdə mövcud oldu. Siz bunu bacardınız. Mən bir şəhid atası olaraq onu deyə bilərəm ki, övladını cəbhəyə, vətən torpaqlarını azad etməyə yollayan hər bir valideyn bir an olsun belə tərəddüd etməyib. Bizim Sizə olan inamımız böyükdür. Cənab Prezident, məhz bu inam və həmrəylik bizə bu qələbəni gətirdi. Mən öz övladımı vətən uğrunda şəhid verdim, əvəzində yüzlərlə övlad qazandım. Bu gün həmin övladlar bizi bir gün belə tək qoymurlar. Hər kəs, hamı bizə diqqət göstərir. Əlbəttə, bütün bunlar bizi qürurlandırdığı kimi, övladımın ruhunu da sevindirir. Allah Sizi və komandanı olduğunuz Azərbaycan Ordusunu daim müzəffər etsin!".