Veteran.gov.az xəbər verir ki, Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının  Gənclərin  vətənpərvərlik tərbiyəsi və ideoloji hazırlığı  şöbəsinin müdiri, ehtiyatda olan polkovnik Adil Haqverdiyev və    baş  mütəxəssis Nəbi Hacıyev Bakı şəhəri Binəqədi   rayonunda yerləşən 246  saylı  məktəb-liseydə şagirdlərlə görüşüb. 26 fevral Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar təşkil olunan tədbirdə Binəqədi rayon VT –nın sədri Teyyub Həsənov, Təşkilatın üzvü Rövşən Xəlilov, Nəsimi rayon VT-nın sədri Validə Vəliyeva, məktəbin direktoru Nəbi Mahmudov, təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini Fatma Əliyeva,  şagird və müəllim kollektivi iştirak edib.   Tədbiri məktəbin direktoru Nəbi Mahmudov açıb. O,qonaqları tədbir iştirakçılarına  təqdim edib, torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda canlarından keçmiş şəhidlərin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib. Sonra şagirdlərin hazırladıqları Xocalı faciəsinə həsr edilmiş kompoziziyalara baxılıb, şeirlər dinlənilib.   Tədbirdə çıxış edən polkovnik Adil Haqverdiyev Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri Fatma Səttarova və sədr müavini Cəlil Xəlilovun salamlarını tədbir iştirakçılarına çatdırıb. Birinci Qarabağ müharibəsində ermənilərin törətdiyi  vəhşiliklərin canlı şahidi olan polkovnik qeyd edib ki, 2020-ci ilin 27 sentyabr tarixində başlayan Vətən müharibəsi müzəffər  ordumuz tərəfindən düşmənin darmadağın edilməsi ilə nəticələnib: “Ordumuzun əsgər və zabitləri Ali Baş Komandan İlham Əliyevin tapşırıqlarına və müharibənin qaydalarına əməl edərək istər hərbi əsirlərlə, istərsə də mülki insanlarla humanist davranmışlar. Mənim siz şagirdlərə tövsiyəm odur ki, faciələrimizi heç zaman unutmayasınız, müəllimlərinizin verdiyi tapşıriqları yerinə yetirəsiniz, vətənə layiqli övladlar olasınız”.   Teyyub Həsənov və Nəbi Hacıyev də çıxışlarında erməni vəhşiliklərinə və ordumuzun şanlı qalibiyyətinə diqqət çəkib. Tədbirin sonunda xatirə şəkli çəkilib.

Arzu Nağıyev: “Qazaxıstana qoşun yeritmək üçün lazımi hüquqi əsasın mövcudluğu məsələsi mübahisəlidir”   Qazaxıstandakı daxili gərginlik fonunda Kolektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) bu ölkəyə qoşun yeritməsi bütün dünyada ciddi narahatlıqla izlənməkdədir.  Bəzi ekspertlər hesab edir ki, əslində Rusiyanın şəriksiz söz sahibi olduğu KTMT-nin bu addımı Qərbin Ukraynadan sonra Qazaxıstanda üzləşdiyi ikinci ciddi məğlubiyyətdir və bu, Kremlin çevik hərbi-siyasi manevr gücündən xəbər verir.   Bəs əslində necə, baş verənlər Qərbin Qazaxıstan məsələsində məğlubiyəti kimi dəyərləndirilə bilərmi? KTMT-nin məlum addımı beynəlxalq hüquq baxımından nə dərəcədə doğrudur? Elə bir məqam yetişə bilərmi ki, Rusiya və KTMT rəhbərliyinin atdığı bu addım onların özləri üçün əsl başağrısına çevrilsin?   Mövzu ilə bağlı Moderator.az-a açıqlama verən millət vəkili Arzu Nağıyev Qərbdəki bəzi qüvvələrin Qazaxıstandakı olaylarla əlaqəsinin mövcudluğu ehtimalının yüksək olduğunu bildirib:   “Hələ KTMT qoşunları Qazaxıstana daxil olmamışdan öncə dünya mediasında Qərbdəki bəzi dairələrin Qazaxıstan olaylarından istifadə etdikləri, proseslərin idarə olunmasında, ondan öz maraqlarının təmin edilməsinə səy göstərdikləri ilə bağlı dünya mediasında ciddi təhlil və açıqlamalar səslənirdi. Iddia olunurdu ki, Qərb Qazaxıstandakı iğtişaşlardan istifadə edərək Rusiyaya yönəlik bəzi planlarını reallaşdırmağa çalışır. Burada söhbət Rusiya sərhədlərində bufer zonaların yaradılması, Rusiyaya yönəlik müəyyən planların icrası və s. kimi məsələlərdən gedirdi. Təbii ki, ona qonşu olan bir dövlətdə bu cür qarşıdurma və iğtişaşların olması Rusiyanı narahat etməyə bilməzdi. Çox güman ki, Rusiya bu olaylar fonunda Qərbin prosesləri Rusiya əleyhinə istiqamətləndirmək cəhdlərini də sezməmiş deyildi. Məhz buna görə də Rusiya və KTMT rəhbərliyi sülhməramlı qüvvələri Qazaxıstana yeritməklə Qərbin planlarını pozmağa çalışdı”.   Millət vəkili qeyd edib ki, Kremlin bütün cəhdlərinə baxmayaraq, proseslərin bəlli müddətdən sonra Rusiya və KTMT üzvlərinin əleyhinə cərəyan etməsi mümkündür. Arzu Nağıyevin sözlərinə görə, KTMT-nin Qazaxıstana qoşun yeritməsi üçün lazımi hüquqi əsas mövcud olmayıb və məhz bu amil gələcəkdə Rusiyanin əleyhinə ciddi fakt kimi işləyə bilər:   “Zənnimcə, KTMT tərəfindən Qazaxıstana qoşun yeridilməsi problemli bir məsələdir. Əsas məqam ondan ibarətdir ki, sülhməramlılar, yəni KTMT qoşunları hər hansı bir üzv dövlətin ərazisinə o vaxt daxil ola bilər ki, həmin dövlətə qarşı hansısa digər dövlətin aqressiv hərəkətləri mövcud olsun. Belə olarsa, o zaman sülhməramlılar həmin dövlətdə sabitlik yaratmaq, onun təhlükəsizliyini təmin etmək üçün ora daxil ola bilər. Yəni sülhməramlı missiyanı yerinə yetirmək üçün belə bir addım ata bilərlər. Burada söhbət əsasən desant qoşunlarından gedir. Əgər bir müddətdən sonra ABŞ və ya digər Qərb dövlətləri Rusiyaya, KTMT-nin rəhbərliyinə qarşı sanksiyalar tətbiq etsə, o zaman bu sanksiyaları müəyyən mənada ədalətli hesab etmək olar. Çünki bu gün Qazaxıstana hər hansı bir dövlətin birbaşa aqressiyası, təxribatının olması sübuta yetirilməyib. Ona görə də KTMT qoşunlarının Qazaxıstana yeridilməsi problemli məsələdir. Yəni Ermənistan sevinməsin ki, qoşununu KTMT-in tərkibində Qazaxıstana göndərir. Bunların hamısı hüquqi baza çərçivəsində olmalıdır”.   Millət vəkili qeyd edib ki, gələcəkdə Qazaxıstan daxilindəki proseslərin hansı məcrada inkişaf edəcəyi bir sıra amillərdən, eləcə də siyasi liderlərin atacağı addımlardan asılı olacaq:   “Hazırda vəziyyətin son dərəcədə gərgin və mürəkkəb olduğu göz önündədir. Bir tərəfdən qazın qiymətinin bahalaşmasına etiraz edən xalq kütlələri və bu etirazları yatırmağa çalışan hüquq-mühafizə orqanları, digər tərəfdən ölkə ərazisinə daxil olan sülhməramlılar və ilk gündən proseslərdən yararlanmağa çalışan Qərb dairələri öz məqsədlərinə çatmağa çalışırlar. Düşünürəm ki, bütün bunlarla yanaşı, proseslərin gedişatına təsir göstərəcək amillərdən biri də Qazaxıstanın siyasi liderlərinin atacağı addımlar, verəcəyi qərarlar olacaq.   Təbii, biz dost Qazaxıstanda olayların qansız-qadasız başa çatmasını arzu edirik və  ümid edirik ki, qazax xalqı üçün çətin günlər tezliklə geridə qalacaq”.   Seymur ƏLİYEV

Mayın 7-də Almaniyadakı Daxau əsir düşərgəsində İkinci Dünya müharibəsi zamanı burada saxlanılmış Azərbaycandan olan əsirlərin xatirəsinə lövhə açılıb. Bu barədə APA-ya Azərbaycanın Almaniyadakı səfirliyindən bildirilib. Qeyd edilib ki, Azərbaycanın Almaniyadakı səfirliyinin təşəbbüsü və dəstəyilə hazırlanan xatirə lövhəsi Azərbaycan və alman dillərində hazırlanıb və Daxau Memorial Kompleksinin xatirə zalında yerləşdirilib. Xatırladaq ki, 1933-cü ildə yaradılmış Daxau əsir düşərgəsi Almaniyada yaradılan ilk əsir düşərgəsi olub. Bu düşərgədə nasist rejim ilk illərdə öz siyasi rəqiblərini saxlasa da, İkinci Dünya müharibəsi başladıqdan sonra 25 min Sovet əsgəri və mülki vətəndaşı bu düşərgəyə gətirilərək, burada müxtəlif işgəncələrə məruz qoyulub, bir çoxları da qətlə yetirilib.   Azərbaycanın Almaniyadakı səfirliyi tərəfindən Daxau arxivlərində aparılmış araşdırmalar nəticəsində Azərbaycan əsilli əsgərlərin də burada saxlanıldığı məlum olub, onların adları, doğum tarixləri və yerləri müəyyənləşdirilib. Xatirə lövhəsinin açılışı münasibətlə keçirilən mərasimdə Azərbaycanın Almaniyadakı səfiri Nəsimi Ağayev çıxış edərək, Azərbaycanın faşizm üzərindəki qələbənin əldə olunmasına verdiyi böyük töhfələrdən danışıb, 700 min azərbaycanlının ön cəbhədə faşizmə qarşı döyüşdüyünü, onlardan 300 mininin həlak olduğunu qeyd edib. Səfir Sovet ordusunun istifadə etdiyi benzinin 80%-nin, sürtgü yağlarının isə 90%-nin Azərbaycan neftçiləri tərəfindən istehsal edildiyini, bu faktın özünün qələbənin qazanılmasında həlledici rol oynadığını qeyd edib. N.Ağayev, hər il bir milyondan çox insanın ziyarət etdiyi Daxau Memorial Kompleksində Azərbaycandan olan əsirlərin xatirəsinin əbədiləşdirilməsinin əlamətdar hadisə olduğunu söyləyib. Səfir burada saxlanılmış əsirlərin və onlara qarşı törədilənlərin unudulmaması üçün apardığı yorulmaz fəaliyyətə görə Memorial Kompleksin rəhbərliyinə öz təşəkkürünü bildirib. Sonra Daxau Memorial Kompleksinin aparat rəhbəri Albert Knoll, Alman-Azərbaycan Forumunun sədri Hans-Eberhard Şlayer və Münhen ravvini Aviqdor Bergauz çıxış ediblər. Çıxışlarda indiki və gələcək nəsillərin Daxauda baş vermiş cinayətlər haqda maarifləndirilməsinin vacibliyi vurğulanıb, bu səpkidə Azərbaycan əsirlərinin xatirəsinin əbədiləşdirilməsinin yüksək önəmi qeyd edilib. Foto    

XX əsr Azərbaycan tarixinin ən mürəkkəb dövrlərindən biridir. Xalqımız və ölkəmiz əsrin əvvəllərində qərinələr boyu həsrətində olduğu azadlığını, müstəqilliyini əldə etsə də, bu, uzun çəkmədi və yenidən müstəmləkə əsarətinə düçar oldu. Çar imperiyasını bolşevik diktaturası əvəz etdi.   İlk milli respublikanı quran və bir müddət yaşadan əksər siyasət və dövlət xadimləri, ziyalılar ya məhv edildilər, ya da ölkədən qovuldular. Daha sonra isə, 37-ci il repressiyası başladı. Milli ideallarla, xalqın maraqları ilə yaşayan, varlıqları və fəaliyyətləri ilə sovet tədqiqatçılarının absurdluğunu, yalan olduğunu sübuta yetirən minlərlə şair, yazıçı, artist, rejissor, alim, dövlət xadimi, hərbiçi fiziki və mənəvi cəhətdən məhv edildi. Ancaq xalq özünün ən ali və dəyərli keyfiyyətlərini, özünəməxsus adət-ənənələrini, etnik-milli özgürlüklərini qoruyub saxlaya bildi. Sadəcə olaraq, milli faciənin astanasında, ölüm-qalım mübarizəsində qeyrət, dəyanət, əzm nümayiş etdirərək duruş gətirən xalq lidersiz, rəhbərsiz idi.   Parlaq zəkası, fitri istedadı, yorulmaz fəaliyyəti, əvəzsiz peşəkarlığı, qeyri-adi təşkilatçılıq qabiliyyəti ilə məhz Heydər Əliyev Vətənə xidmət amalını və andını gerçəkləşdirdi. Tam əminliklə deyə bilərik ki, Azərbaycanda Heydər Əliyev erasının tarixi onun DTK-nın rəhbəri işlədiyi vaxtdan başlayır.   İlk növbədə ona görə ki, ölkə, xalq, respublika miqyasında taleyüklü məsələlərin sistematik, ardıcıl həllinin fundamenti yaradıldı. Heydər Əliyevin şərəfli ömür yolunun bu dövrü haqqında da kifayət qədər danışıldığı üçün yalnız bir-iki səciyyəvi cəhətə diqqət yetirmək istəyirəm. Birincisi, ikiyüzillik imperiya tarixində ilk dəfə azərbaycanlı sovet rejiminin ən məxfi, ən qorxulu, başlıcası isə ən qüdrətli güc strukturunun rəhbərliyinə irəli çəkildi. Nəticədə Azərbaycan Respublikası və xalqı bir sıra dəhşətli fəlakətlərdən qorundu, bir sıra amansız zərbələrdən minimum itki ilə qurtardı. Təfsilatına varmadan onlarla ziyalının “KQB” repressiyasından məhz DTK-nın sədri Heydər Əliyevin sayəsində xilas olduğunu qeyd etməklə kifayətlənmək istəyirəm. Təsadüfi deyil ki, Heydər Əliyev erasından sonra sovet “KQB”sinin dağıdıcı fəaliyyətini müqayisəli nəzərdən keçirsək, bu gün qürur hissi ilə Azərbaycanın ən az terrora məruz qaldığını deyə bilərik.   İkincisi, müdrik fəaliyyətin, incə diplomatiyanın sayəsində DTK-da milliləşdirmə siyasəti həyata keçirildi. Bu orqanda azərbaycanlıların sayının artırılması möhtəşəm bir uğur idi. Risk və fədəkarlıq tələb edən bu müvəffəqiyyət əslində eyni siyasətin bütün sahələrdə keçirilməsinin zəruriliyinə siqnal, çağırış, ən vacibi isə nümunə idi.   Üçüncüsü, yenə də məhz Heydər Əliyevin tarixi xidməti sayəsində Azərbaycan DTK-sı mənlik şüurunun gücləndirilməsinin, milli azadlıq ideyalarının geniş yayılmasının nəinki qarşısını aldı, əksinə imkan daxilində, gizli yollarla buna şərait yaratdı. Hamı etiraf edir ki, milli azadlıq hərəkatının qələbə qazanmasında milli ədəbiyyat və incəsənət əhəmiyyətli rol oynayıb. Bu sahədə özünəməxsus yerinin, çəkisinin və payının olduğu şübhə doğurmayan B.Vahabzadə, X.R.Ulutürk, Əbülfəz Əliyev və b. var. Onların Sovet “KQB”sinin caynağından məhz Heydər Əliyevin qurtardığını xatırlasaq, azadlıq mücadiləmizin 60-cı illərindəki təməlini kimin formalaşdırdığını aydın təsəvvür edə bilərik. 1969-cu ildə Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasına rəhbərlik etməyə başladı. 1969-cu il Azərbaycanı Azərbaycana qaytarmaq uğrunda şanlı mübarizənin başlanğıc ili kimi qeyd olunmalıdır. Heydər Əliyev DTK-nın rəhbəri işlədiyi dövrdə gördüyü işləri daha geniş miqyasda, daha əsaslı və səlahiyyətli şəkildə, xüsusən də konseptual halda davam etdirməyə başladı. Onun quruculuq fəaliyyəti respublikanın ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, elmi-mədəni sahələrini bütövlükdə əhatə etdi. Mən peşəkar hərbiçiyəm. Ordu quruculuğunun sadaladığım bütün sahələrdə bilavasitə əlaqəli olduğunu bildiyim üçün əvvəlcə qısa şəkildə həmin sahələrə toxunmaq istəyirəm. Heydər Əliyev fenomenini tanıyaraq, sevdiyim gündən bu dahi şəxsiyyətin amalının xüsusi diqqət yetirdiyi bir neçə istiqamətinə prioritet xarakter verdiyinin şahidi olmuşam. Heydər Əliyev çalışıb ki,  iqtisadi cəhətdən güclü Azərbaycan dövləti yaratsın,  ölkəni maksimum demokratikləşdirsin, hüquqi dövlət yaratsın, elm, ədəbiyyat və mədəniyyətin inkişafına hər cür şərait yaratsın, qüdrətli milli ordu formalaşdırsın.   Şübhəsiz, bu sahələrin heç də hər birində nailiyyəti asanlıqla qazanmamışıq. Amma bütün sahələrdə sivil dünya birliyinin də etiraf etdiyi danılmaz uğurlarımız var və bu istiqamətlərin də təməli məhz 60-cı illərdən qoyulmuşdur. Heydər Əliyev Azərbaycanı aqrar ölkə olaraq qalmaq fəlakətindən qurtardı. Respublikamızda sənayenin çəkisi 60-cı illərdən sonra günbəgün artırıldı. Ölkənin qazlaşdırılmasında, elektrikləşdirilməsində böyük uğurlar qazanıldı. Strateji mənafe baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edən Bakı-Balakən, Bakı-Xankəndi dəmiryolunun çəkilişi başa çatdırıldı. Heydər Əliyev elə mükəmməl və möhkəm iqtisadi baza yaratdı ki, keçmiş SSRİ-də yalnız Rusiyanın və bir də Azərbaycanın öz potensialı hesabına yaşamağa qadir olduğu bilindi. Ölkənin demokratikləşdirilməsi və hüquqi dövlət quruculuğu sovet imperiyası ideoloqlarının ciddi nəzarəti, daha doğrusu, yasağı altında idi. Azadfikirliliyin nəinki boğulması, əksinə inkişafına şərait yaradılması bu sahədə ən böyük qələbə oldu. Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərlik etdiyi dövrdə Azərbaycandan mühacirətə gedənin olmaması, heç kimin siyasi-milli ittihamlarla həbs olunmaması ulu öndərin demokratikliyindən, milliliyindən, siyasi diktələri deyil, ədalət prinsiplərini əsas götürdüyündən xəbər verir.   Azərbaycan tarixinin elə məsələləri, elə uğurları var ki, onların əhəmiyyətini qiymətləndirmək üçün mütəxəsis olmağa ehtiyac yoxdur. Azərbaycan elminin, ədəbiyyat və mədəniyyətinin 60-cı illərdən sonra çiçəklənməyə və dünya miqyasında tanınmağa başladığını desəm, qətiyyən səhv etmərəm.   Dahi siyasətçini digər siyasətçilərdən fərqləndirən ən əsas cəhət gündəlik fəaliyyətində irili-xırdalı bütün məsələləri perspektivdə götürmək, gələcəklə əlaqələndirmək bacarığıdır. Heydər Əliyev DTK-da işləyəndən, xüsusən də 69-cu ildə ölkə rəhbərliyinə gələndən ən vacib məsələ kimi ordu quruculuğuna xüsusi diqqət yetirib. Onun ilk əməli addımı DTK-nı milliləşdirməsi oldu.   Azərbaycanı perspektivdə peşəkar əsgəri, zabiti, hərb sənəti, ordusu, texnikası olmayan ölkə taleyi gözləyirdi. Heydər Əliyev şüurlarda da, psixologiyada  da dəyişiklik yaratdı. Hərbi xidmətə gedən gənclərin təntənəli şəkildə yola salınması, nümunəvi xidmət göstərənlərin təbliğ olunması, ən başlıcası isə milli zabit kadrlara xüsusi qayğı göstərilməsi ənənəyə çevrildi. Yüzlərlə, minlərlə azərbaycanlı hərbiçilərin vəzifəyə təyin olunmasında, hərbi rütbə almasında Heydər Əliyevin uzaqgörən, milli strateji maraqlara cavab verən siyasəti əhəmiyyətli rol oynadı. Azərbaycanlı zabit kadrların hazırlanması üçün iki böyük problem hələ də qalırdı. Birincisi, dil baryeri, ikincisi, zabit kadrların hazırlanması prosesinin respublika rəhbərliyinin nəzarətindən kənarda qalması. Bakı və Sumqayıt kimi bir sıra iri şəhərləri çıxmaqla digər bölgələrdən olan azərbaycanlılar rus dilini yaxşı bilmədiyinə görə zabit olmaq arzularına qovuşa bilmirdilər. C.Naxçıvanski adına hərbi məktəbin açılması böyük tarixi hadisə idi. Rus dilini bilməyən azərbaycanlılar hərbi məktəbə qəbulda güzəşt qazandılar. Azərbaycan dövrün ən müasir texniki, elmi, tədris tələblərinə cavab verən hərbi tədris bazası qazandı. Heydər Əliyev hərbi-vətənpərvərliyin təbliği işinə də xüsusi qayğı göstərirdi. C.Naxçıvanski, Mehdi Hüseynzadə, Həzi Aslanov, İsrafil Məmmədov, Ziya Bünyadov kimi  İkinci Dünya müharibəsi qəhrəmanları təbliğ olunur, azərbaycanlılarda ulu tarixi olan döyüşkənlik ruhunun sönməsinin qarşısı alınır, məhz Azərbaycan uğrunda şəhidliyin və qaziliyin şərəf, qeyrət, vətəndaş borcu olduğu təlqin edilirdi. Görülən bu böyük işlərin nəticəsi idi ki, azğın erməni qoşunları ölkəmizə qarşı müharibəyə başlayanda SSRİ-nin müxtəlif ərazilərində xidmət edən azərbaycanlı zabitlərin respublikaya könüllü axını başladı. Tarix və məhz bu fakt bir daha təsdiq etdi ki, Heydər Əliyevin dahiliyi, müdrikliyi, uzaqgörən siyasəti olmasaydı, Azərbaycanı peşəkar zabiti, əsgəri, hərb sənəti, ordusu, texnikası, döyüşkənlik ruhu olmayan bir ölkə kimi faciə və fəlakət gözləyirdi. Amma Heydər Əliyevin 60-cı illərdən başlayan fenomenal siyasəti bütün bunların nəinki qarşısını aldı, eyni zamanda dünyada Azəbaycanın hərbi gücünü sübut etdi.   Heydər Əliyev yenidən hakimiyyətə gələn gündən ordu quruculuğuna prioritet istiqamət verdi. Bu vacib sahə diletantlardan, naşılardan, “siyasi liderlərin” eksperimentlərindən təmizləndi. Silahlardan təyinatı üzrə döyüş bölgələrində istifadə olunmağa başlandı. Bu gün Azərbaycanda nizami ordu mövcuddur. Ordumuz müstəqil ölkəmizin təhlükəsizliyini ayıq-sayıqlıqla qoruyur. Bu gün Azərbaycan Ordusu hər cür təcavüzkarı yerində oturtmağa qadirdir. Bunu 44 günlük Vətən müharibəsi bir daha bütün dünyaya sübut etdi. Ulu Tanrı seçib-sevdiyi insanlara elə şərəfli, müqəddəs tale bəxş edir ki, onların bir ömrü min ömrə bərabər olur. Belə xoşbəxtlərdən biri də həyatını doğma xalqına həsr etmiş ümummilli lider Heydər Əlirza oğlu Əliyevdir.   Cəlil Xəlilov, Respublika Veteranlar Təşkilatının sədr müavini, polkovnik, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru