Rusiya Ordusunun Mərkəzi Evində “Smerş”in ilk qadın əks-kəşfiyyatçısı, 1941-ci ilin noyabrında 17 yaşında könüllü olaraq cəbhəyə gedən Kadriyə-Ülkər Səlimovanın 100 illik yubileyi qeyd edilib.
Məzun gecəsindən sonra səhər bütün sinif sahilə toplandı, Molotovun nitqini birlikdə dinlədi və dərhal bütün sinif olaraq müharibəyə getməyə qərar verdi. Onun sinif yoldaşları 16-17 yaşlarında idi. Sinifdəki səkkiz oğlandan yalnız biri sağ qaldı.
- Yelena İlleş, Qədriyə-Ülkər Səlimovanın qızı.
Alman, türk və Morze əlifbasını mükəmməl bilən Səlimova 46-cı Qafqaz Ordusunun xüsusi şöbəsinə kriptoqraf vəzifəsinə göndərilmiş və 1943-cü ildə “Smerş” əks-kəşfiyyatı yaradıldıqdan sonra bu struktura təyin edilmişdir.
Tibb elmləri doktoru, professor Mehman Məmmədov:
Qədriyə xanım anadan olub və ömrünün çox hissəsini Bakıda keçirib və özünü azərbaycanlı hesab edib. Müharibədən sonra Bakı Dövlət Universitetinin fəlsəfə fakültəsində təhsil alıb, 1950-ci illərdə Moskvaya gəlib, burada elmi fəaliyyətlə məşğul olub. Akademik oldu, Azərbaycan pedaqogikası üçün çox işlər gördü, “Şərqin pedaqoji irsi” beynəlxalq dərsliyini yaratdı, burada Azərbaycan haqqında fəsli şəxsən özü yazdı.
Səlimova qələbəsini Avstriyada, Vyana yaxınlığında qarşılayıb. 1945-ci ilin noyabrında Smersh kapitanı kimi hərbi xidmətini başa vurdu. 14 medal və II dərəcəli Vətən Müharibəsi ordeni ilə təltif edilmişdir.
O, kriptoqraf vəzifəsini tutub. Əks-kəşfiyyat şöbəsində kriptoqrafın nə olduğunu təsəvvür edə bilərsinizmi? Bu şöbə müdirinin ən etibarlı adamıdır. O, bir hesabat yazdı, onu şifrələdi və göndərdi, bundan sonra sənəd məhv edildi. Onun mahiyyətini iki nəfər bilirdi: patron və kriptoqraf. Eyni zamanda, Kadriyanın heç bir xüsusi təhsili yox idi, lakin şifrələmə nəzəriyyəsini çox tez mənimsədi.
Kadriya-Ülkər Səlimova İvan İlleşin nəvəsi:
Nənə müxtəlif insanlarla asanlıqla əlaqə qurdu. Yadımdadır, 1987-ci ildə Moskvada baykerlər dəstəsi fəaliyyət göstərirdi. Onlar motosiklet sürərək camaatı qorxuya salıblar. Bu dəstənin başçısı nənəmlə bir evdə yaşayırdı və mənimlə məktəbə gedirdi. Hamımız onlardan çox qorxurduq. Bir gün nənəmin yanına gəldim, gördüm ki, onun evində bütün şəhəri qorxuya salmış bir dəstə süfrə arxasında oturub, hamı çay içib, gözəl söhbət edir. Məlum oldu ki, nənəmin kilidi qırılıb. Həyətə çıxdı və baykerlərdən ona kömək etmələrini xahiş etdi... Bundan sonra məktəbdəki reytinqim kəskin şəkildə qalxdı və mən artıq heç kimdən qorxmurdum, çünki nənəm baykerlərlə dost idi!
Кто такая Кадрия Салимова – офицер контрразведки?
В Центральном доме Российской армии отметили 100-летие Кадрии-Улькер Салимовой, первой женщины-офицера контрразведки ”Смерш”, добровольно ушедшей на фронт в ноябре 1941 года в возрасте 17 лет.
На утро после выпускного вечера весь класс собрался на пляже, вместе выслушали речь Молотова, и немедленно приняли решение всем классом идти на войну. Ее одноклассникам было 16-17 лет. Из восьми мальчиков класса в живых остался один.
- Елена Иллеш, дочь Кадрии-Улькер Салимовой.
Салимову, свободно владевшую немецким, турецким языками и ”морзянкой”, направили служить шифровальщицей в особый отдел 46-й Кавказской армии, а после учреждения контрразведки ”Смерш” в 1943 году, она была причислена к этой структуре.
Доктор медицинских наук, профессор Мехман Мамедов:
Кадрия ханум родилась и большую часть жизни жила в Баку, считала себя азербайджанской. После войны она отучилась в Бакинском государственном университете на философском факультете, в 1950-х годах приехала в Москву, где занималась академической деятельностью. Она стала академиком, многое сделала для азербайджанской педагогики, создала международный учебник ”Педагогическое наследие Востока”, где главу про Азербайджан написала сама лично.
Победу Салимова встретила в Австрии, под Веной. Военную службу закончила в ноябре 1945 года капитаном ”Смерша”. Была награждена 14 медалями и Орденом Отечественной войны II степени.
Доктор исторических наук Александр Зданович, занимавшийся исследованием биографии Салимовой:
Она занимала должность шифровальщика. Вы себе можете представить, что такое шифровальщик в отделе контрразведки? Это самый доверенный человек начальника отдела. Он писал донесение, она зашифровывала и отправила, после этого документ уничтожали. Суть его знали два человека: начальник и шифровальщик. При этом Кадрия не имела какого-то специального образования, но очень быстро освоила теорию шифрования.
Внук Кадрии-Улькер Салимовой Иван Иллеш:
Бабушка легко находила контакт с самыми разными людьми. Помню, в 1987 году в Москве орудовала банда байкеров. Они ездили на мотоциклах, наводили ужас на общественность. Главарь этой банды жил в одном доме с моей бабушкой и учился со мной в школе. Мы все их очень сильно боялись. Как-то прихожу к бабушке и вижу, что у нее дома за столом сидит банда, наводившая страх на весь город, все пьют чай и мило беседуют. Оказывается, у бабушки сломался замок. Она вышла во двор и попросила байкеров ей помочь… После этого мой рейтинг в школе взлетел до небес, и я уже абсолютно никого не боялся, ведь моя бабушка дружила с байкерами!
Hamısını oxu