Həmzə Cümşüd oğlu Sadıqov 1915-ci il mayın 10-da Ağdam rayonunda anadan olub. İlk təhsilini də Ağdamda alıb. O, təhsilini davam etdirmək üçün Bakı şəhərinə gəlir və 1938-ci il mayın 10-da ordu sıralarına çağırılır. 1940-cı ildə Birinci Kiyev artilleriya məktəbini bitirərək leytenant rütbəsi alır və 364-cü alayın batareya komandiri təyin olunur. O, müharibənin ilk günlərindən səngərdə dayanır, düşmənə sarsıdıcı zərbələr vurur. 1941-ci ildən Həmzə Sadıqov Cənub-Qərb, Don və Birinci Ukrayna cəbhələrində vuruşur və burada yaralanır. Bir müddət hərbi hospitalda müalicə alır. 1942-ci il mayın 20-də 76-cı diviziyada 122-ci qvardiya topçu alayının divizion komandiri təyin olunur. İgid həmyerlimizin döyüş şöhrəti də məhz bundan sonra başlayır. Fon Rodenburq Stalinqrad cəbhəsində faşist işğalçılarının məğlub edilməsinin birinci səbəbini Bakı şəhərinin alınmaması və benzinin çatışmaması ilə əlaqələndirir. Tarixdən məlumdur ki, Adolf Hitlerin Bakının işğal planı 1942-ci ilin sentyabrın 25-də başa çatdırılmalı idi. Əgər bu əməliyyat uğurla həyata keçsəydi, İohan Fon Rodenburq Bakının komendantı təyin olunacaqdı. Lakin Hitlerin böyük arzusunu qafqazlı balası, azərbaycanlı Həmzə ürəyində qoyur. Hitlerin 8 kəşfiyyat generalının sırasında bu faşist canisinin xüsusi yeri olub. Təcrübəli alman generalını "Sadıqaşvili" ləqəbli gənc azərbaycanlı kəşfiyyatçı zabit Həmzə Cümşüd oğlu Sadıqov əsir tutub. Həmzə Sadıqovun Stalinqrad cəbhəsindən sonra uzun və çətin cəbhə yolu başlayır. O, Praqanın, Budapeştin və Drezdenin azad olunması uğrunda gedən döyüşlərdə də xüsusi fədakarlığı ilə fərqlənir. Onun döyüşdə göstərdiyi igidliklər dövlət tərəfindən qiymətləndirilir. Həmzə Sadıqov çoxlu orden və medallarla təltif olunur. Keçmiş SSRİ-nin Müdafiə Nazirliyinin Mərkəzi arxivindən alınmış 10 fevral 1978-ci il tarixli sənəddən xalqımızın qorxmaz oğlu Həmzə Sadıqovun döyüş rəşadətləri haqqındakı qeydləri oxuyuruq: "Stalinqrad yaxınlığında faşist işğalçılarının darmadağın edilməsində baş leytenant Həmzə Sadıqovun komandanlıq etdiyi batareya 200 alman əsgər və zabitini, 15 pulemyot, 20 taxta-torpaq atəş nöqtəsini və istehkamını, 6 müşahidə məntəqəsini, canlı qüvvə və hərbi ləvazimatla dolu olan 10 yük maşınını sıradan çıxarmışdır". Qəhrəmanın oğlu Firdovsi Sadıqov atasının sənədlərini səliqə ilə saxlayır, həm də onun haqqında çoxlu arxiv sənədləri toplayıb. Sənədlərin bir hissəsini Volqoqrad dövlət müdafiə muzeyinə təqdim edib. Firdovsi Sadıqovun ağır sınaq illərində şərəfli döyüş yolu keçmiş hər bir Azərbaycan oğlunun və eləcə də atası Həmzə Sadıqovun həyatını  hər zaman araşdırmış, və gənc nəslə örkən olan qəhrəmanlarımızı Azərbaycan gəncliyinə tanıtmışdır. Respublika Veteranlar Təşkilatı ilə daim əməkdaşlıq edən Firdovsi Sadıqov Təşkilatın gördüyü işlərdə yaxından iştirak edir. Firdovsi Sadıqovun fədakar əməyi hər zaman Respublika Veteranlar Təşkilatının rəhbərliyi tərəfindən layiqincə qiymətləndirmişdir. Respublika Veteranlar Təşkilatının sədr müavini Cəlil Xəlilov Rusiya Federasiyasının təsis etdiyi “1941-1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Qələbənin 75 illiyik yubiley medalı”nı Firdovsi Sadıqova təqdim edildi.

Nənəmin on üç övladı ölüb. O, İkinci Dünya Müharibəsindən az sonra ailə qurmuşdu. Müharibə və ondan sonrakı illərdə davam edən aclıq, çətin həyat şərtləri ona gətirib çıxarmışdı ki, nənəmin övladları bir-birinin ardınca dünyalarını dəyişmişdilər.   Uşaqlıq illərimdən nənəmlə bağlı ən çox yadımda qalan şeylərdən biri, onun üzündən heç vaxt əskik olmayan kədəri idi. Böyüyəndən, ana olandan sonra nənəmin üzündəki o "dünyadan uzaqlaşmış" ifadənin də izahını tapmışdım - övlad itirəndən sonra valideyn özü də mənəvi anlamda itir, yoxa çıxırmış...   Müharibərlərin ən dəhşətli tərəflərindən biri, açılan atəşlərin və partlayan bombaların uşaqlardan da yan keçməməsidir. Bütün müharibələrdə uşaqlar da həyatlarını itirir, yaralanır, fiziki və mənəvi zədələr alaraq, ömür boyu bu yara ilə yaşamalı olurlar.  İnsanlıq Eynşteyni, Tolstoyu, Mariya Kürini, Bethoveni və yüzlərlə başqa dühanı itirəndə, kimi itirdiyini anlayırdı və bu dühalara yas tuturdu. Təsəvvür edin ki, bu insanlar uşaqkən müharibədə həyatlarını itirsəydilər, biz necə dəyərli, vacib adamlardan məhrum olacaqdıq. Bəşəriyyət bu dahilərsiz  elmi-texniki, mənəvi anlamda necə kasıblayacaqdı...   Bu gün də dünyada minlərlə uşaq müharibə vaxtı öz həyatını itirir. İraqda, Suriyada, Əfqanıstanda və onlarla başqa ölkələrdə hər gün ölüm qorxusu altında yaşayan yüz minlərlə uşaq var. Bu gün biz yüzlələ, minlərlə məsum varlıqlarla yanaşı, gələcəyimizin, insanlığın dahilərini itiririk amma bundan xəbərimiz də yoxdur. Çünki yarıda qırılan ömürlər bizi bu körpə qurbanların gələcəyindən məhrum edir. Dünya öz körpə övladlarını müharibələrdə itirir...    Yanlış anlaşılma olmasın deyə, vurğulayım, gələcəyi nə, necə olur-olsun, hər bir uşağın həlak olması, ölümü insanlıq faciəsidi. Bir dahi qədər, gələcəkdə öz həyatını sadə, heç bir özəlliyi olmadan yaşayacaq balaca varlıqların da həyatı qiymətlidir. Bu dünyaya gəlmiş hər bir varlığın öz payına düşən ömrü bütün yaşamaq haqqı var. Hər bir insanın həyatı dəyərli, hər bir insan, bir dünyadır. Tanrının verdiyi ömrü yaşamaq hamısının haqqıdır.    Təəssüf ki, biz azərbaycan xalqı da, müharibədə öz körpə balalarını qurban verən xalqlardan biriyik. Bəli, bu dəhşət bizim də körpələrimizdən yan keçmədi. İstər birinci, istər ikinci Qarabağ müharibəsində biz onlarla övladımızı itirdik. Xocalı faciəsindən tutmuş, ötən ilki 44 günlük savaşa qədər bu otuz il ərzində bizim də körpələrimiz silahların, bombaların hədəfi olaraq, əbədiyyətə qovuşdular.    Sinəsində ürək gəzdirən heç bir kəs uşaq ölümlərinə laqeyd qala bilmir. Savaşların bu balaca qəhrəmanlarına qarşı içimizdə daima bir təəssüf hissi olur, biz onların ölümünü həzm edə bilmir, sağ qalan yaxınlarına dəstək olmağa çalışırıq. Hərə əlindən gələni edir və müharibədə övladını itirmiş valideynlərin, yaxınların yarasına bir cürə məlhəm olmağa çalışır.   İncəsənətin də az qala bütün sahələri müharibələrin uşaq qurbanlarını həssas qəbul edir. Rəngkarlıq, heykəltaraşlıq, ədəbiyyat və kino müharibədə həlak olmuş, yaralanmış uşaqlara əsərlər həsr edir və incəsənət bu insanlıq faciəsinə qarşı öz tövrünü ortaya qoymuş olur, öz borcundan çıxmağa çalışır.      Məsələn, Çexiyada, Liditsa şəhərində müharibədə həyatın itirmiş 82 uşaq üçün qoyulmuş abidə-kompleksi də bu sənət nümunələrindən biridir. "Mən Liditsanın itirdiyi 82 övladını onlara geri qaytarıram!" deyən heykəltaraş Mariya Uxitilova düz 20 il boyunca heykəllərin üzərində çalışsa da, bu mənəvi yükün ağırlığına davam gətirməyərək, 1989-cu ildə vəfat etdi. Onun işini əri və qızı davam etdirərək, 2000-ci ildə abidə-kompleksin işini başa çatdırdılar.   İncəsənətin, ədəbiyyatın savaşda həlak olan uşaqlara əsərlər həsr etməsi, bu günahsız varlıqların ölümünü statistika, say olmaqdan çıxarır, insanlıq faciəsinin necə böyük olduğunu göstərə bilir.   Müharibədə itirdiyimiz övladlarımız bir say, statistika olaraq, qalmasın deyə, bu gün biz də, Qarabağ Dirçəliş Fondu olaraq, yeni bir layihə başladıq.  Müharibədə həyatını itirmiş körpələrimiz barədə mümkün olan bütün məlumatların, mətn və fotoların, xəbər və xatirələrin yer aldığı bir platforma yaratmaq qərarına gəldik. Ümid edirik ki, bu addımımız, körpələrin yaxınlarının yanan qəlbinə səpilən bir ovuc su olmaqla yanaşı, həm də müharibədə itirdiyimiz körpələrimizlə bağlı sənət əsərləri yaratmaq istəyəcək yaradıcı insanlarımız üçün də qiymətli bir baza olacaqdır.    Müharibə və uşaq...Ölüm və uşaq...Bu sözlərin eyni cümlələrdə işlədilməsi necə də qorxulu, ağrılıdır. "Müharibə", "ölüm", "həlak", "silah" kimi sözlərin "uşaq" kəlməsi ilə yanaşı gəlməsi insanlıq faciəsidir. Bu sözlər hər dəfə bir araya gələndə dünyada neçə həyat başlamadan bitir, nə qədər arzular, xəyallar bir anın içində qırılıb, yarımçıq qalır, neçə məsum varlıq vaxtsız əbədiyyətə qovuşur.    Müharibə və uşaq sözləri bir daha bir yerə gəlməsin. Dünyamız o qədər dinc, o qədər sakit bir yerə çevrilsin ki, savaşlarda həyatını itirən uşaqların olduğunu görməyək. Bu sözlər bir-birindən uzaq, o qədər uzaq olsun ki, bir cümlədə işlətmək heç vaxt mümkün olmasın!   Aybəniz İsmayılova,  Qarabağ Dirçəliş Fondunun Fandreyzinq və Kommunikasiya şöbəsinin rəhbəri  

Varis: “Keçmişə güllə atanı gələcək topa tutar” Son vaxtlar bəzi tarixi-ədəbi karifeylərimiz haqqında tənqidi fikirlər ortaya atılmaqda, klassiklərimizin yaradıcılığı ilə yanaşı, şəxsiyyətləri də hədəf alınmaqdadır. Bu cür qarayaxma kampaniyaları cəmiyyət üçün hansı fəsadlar törədə bilər? Sapı özümüzdən olan baltalar tərəfindən irəli sürülən bu ittihamlardan sabah Azərbaycanın xaricdəki düşmənləri də ilham ala, oxşar iddialarla çıxış edə bilərmi? Moderator.az-a açıqlama verən Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun baş direktoru, Ümumdünya Yazıçılar Təşkilatının (WOW) katibi, “Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının baş redaktoru, Əməkdar jurnalist Varis Yolçuyev mövzu ilə bağlı maraqlı fikirlər səsləndirib: “Keçmişə güllə atanı gələcək topa tutar. Biz bu gün dahi Nizami Gəncəviyə “farsca yazıb”, böyük Füzuliyə “qəliz yazıb”, ulu Vaqifə “padşaha işləyib”, öndər Məhəmmədəmin Rəsulzadəyə “faşistlərlə danışıqlar aparıb” kimi ittihamlar səsləndirən bir qaragüruhun müasirləriyik. Belələri xüsusən Sovet dövrü yazarlarını - Səməd Vurğunu, Rəsul Rzanı stalinizmə sədaqətdə suçlayırlar. Hər bir fərdi öncə yaşadığı zəmanə yetişdirir. Sən bunu nəzərə almadan onlara 3-cü minillikdəki ictimai-siyasi doqmalar kontekstindən qiymət verə bilməzsən. Nizami niyə farsca yazıb sualının bəsit cavabı var, çünki 12-13-cü əsrlərdə  Şərq poeziyasının dili fars ədəbi dili idi. Füzuli niyə qəliz yazıb, çünki 16-cı əsrdə işlənən Azərbaycan türkcəsi məhz elə idi. Vaqif niyə şaha işləyib, çünki Vaqif Qarabağ xanlığında vəzir postunu tutub, dövlət xadimi olub. Məhəmmədəmin Rəsulzadə niyə faşistlərlə danışıqlar aparıb, çünki Azərbaycanı işğal edən sovet rejimindən qurtuluş yolunu bunda görüb. Səməd Vurğula Rəsul Rza niyə  stalinizmə, leninizmə sədaqət göstəriblər, çünki onlar bu nəhəng ideoloji maşının çarxları arasında uşaqlıq, gənclik yaşayan və qatı təbliğata uymağa məcbur olan bir nəslin nümayəndələri olublar, zaman keçdikcə isə bu rejimin mahiyyətini görüb ona qarşı daxili üsyana qalxıblar. Ey bugündə oturub dünəndəkilərdə eyib axtaranlar. Siz öz zəmanənizdə kristalsınız yəni? Və bunlar da bir yana. Hər bir etnosun milli-mental dəyərləri, min illər formalaşmış paradiqmaları var. Xalqın görkəmli şəxsiyyətlərinə çamur atmaq cinayətdir. Məncə, cəmiyyət belələrinə təpki göstərməlidir”. Seymur ƏLİYEV  

Yadımdadır, bir neçə il əvvəl qışın oğlan çağında Neftçala təlim-tədris mərkəzində ezamiy-yətdə olarkən vaxtsız gəlişimizlə Ramazan Müslümovu çıxılmaz vəziyyətdə qoymuşduq. Mehmanxanaya getmək, yer tapmaq çətin idi. Onda Ramazan müəllim qeyd etdi ki, dünən Mustafa Nəsirov burada idi. Nə qədər etdim, nə evə getdi, nə də mehmanxanaya. Kabinetə əsgər çarpayısıqoydurdu və burada da gecələdi.   O sözdən sonra bizim gecələmək üçün başqa yerə getməyimiz insafdan olardımı? Mustafa Nəsirov yeganə azərbaycanlıdır ki, keçmiş SSRİ Sərhəd Qoşunlarında general rütbəsinədək yüksəl­mişdir. Onun haqqında çox yazıblar. Yazıçılarla, jurnalist­lərlə maraqlı həmsöhbət olan Mustafa Cəfər oğlunun zəngin tərcümeyi-halı hələ çox-çox məqalənin, kitabın mövzusu olacaq. Taleyini sərhədə bağlayan gənc zabitlər bu maraqlı şəxsiyyətin keçdiyi yolu izləməli və ondan çox şey öyrənməlidirlər.   1921-ci ildə qədim Dərbənddə dünyaya göz açan M.Nəsirov doğma yurdu böyük ürək sevgisi ilə anır, Dərbəndin qədim tarixi, Azərbaycan xalqına verdiyi böyük şəxsiyyətləri, tarixi abidələri və adamları haqqında məhəb­bətlə danışır. Valideynlərini qeyri-adi yeniyetmə sevgisi, övlad yanğısıyla xatırlayan ağsaçlı Mustafa müəllim deyir: “Atam qulluqçu idi, halal zəhməti ilə ailəmizi dolandırırdı. Anam isə dindar qadın kimi mehrini övladlarına-ailəsinə salmışdı və bizləri savadlı görmək istəyirdi. Atam “Hümmət” təşkilatının fəal üzvü və ideya adamı idi. Çox təəssüf ki, həyatdan erkən köçdü. Həyat bizi sındıra bilmədi. Anamın arzusu məni müəllim görmək idi. Mənə elə gəlir ki, məhz onun xeyir-duası, verdiyi halallıq ilə bu mərtəbəyə yetişmişəm”...   Dərbənddə ilk pedaqoji təhsil alan Mustafa Nəsirov bir müddət işlədikdən sonra təhsilini davam etdirmək üçün Mahaçqalaya gedir. 1938-ci ildə təhsilini bitirən gənc Mustafa pedaqoq kimi çalışır. Daim Azərbaycan tarixini, ədəbiyya­tını öyrənir. Zəngin və qədim tarixi olan Oğuz yurdu, Dəmir qapı - Dərbənd haqqmda çox şey öyrənməyə çalışır. İkinci cahan savaşı zamanı Mustafa Nəsirov səfərbərliyə alınıb Moskva ətrafında düşmənlə üz-üzə gəlir. Fiziki cəhətdən hazırlığı, geniş dünyagörüşü diqqəti cəlb etdiyi üçün 1942- ci ildə Mustafa Nəsirovu Saratov Sərhəd İnstitutuna göndərirlər. Ölkədə müharibə getdiyi üçün üç illik kursu doqquz aya başa vurur. Gərgin şəraitdə keçirilən proqramı mənimsəmək asan deyildi. Mustafa Cəfəroğlu bu imtahan­dan əla və üzüağ çıxır. Onu Orta Asiya Sərhəd Dairəsinin sərəncamına göndərirlər. Pedaqoq-müəllim, döyüşçü Mustafa Nəsirov sərhədçi zabit olur. General xatırlayır: “Oş şəhərində qulluq edərkən şəxsi heyətimiz dörd nəfərdən ibarət idi. Burada bir müddət xidmət etdikdən sonra Frunze şəhərində yerləşən XDİK Qoşunlarının komendantı oldum. O dövr üçün bu çox məsul vəzifə idi. Nədənsə oxumaq, öyrənmək həvəsi məni rahat buraxmırdı. Odur ki, Qırğızıs­tan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix fakültəsinə daxil oldum. Heç bilmirdim ki, nəyə görə müəllimlik məni özünə bu qədər çəkir? Müharibədən sonra ordudan tərxis olunmaq istəyirdim. Deyirdim ki, Vətən qarşısında borcumu yerinə yetirmişəm. Ən böyük arzum Dərbəndə qayıdıb müəllim işləmək idi. Xatirimdədir, müharibədən sonra keçmiş SSRİ Ali Sovetinin müəllimləri ehtiyata buraxmaq haqqında fərmanı da çıxmışdı. Sərhədçi kadrların azlığından mənimtərxis olunmağım problemə çevrilmişdi. Müraciət etməyimə baxmayaraq, səyim nəticəsizqaldı. Bir zabit kimi rəhbərlik mənim işlərimdən çox razı idi. O zaman polkovnik Yeqorov mənə məsləhət bildi ki, sənədlərimi Frunze adına Akademiyaya verim. Əgər imtahanlardanqeyri-müvəffəq qiymət alsam, məni ehtiyata buraxacaqdılar. Odur ki, deyilən kimietdim. Tarixdən, coğrafiyadan “əla” aldım. Ali təhsilli bir müəllim kimi bu fənlərdən aşağı qiymət almağı şənimə sığışdırmadım. İmtahan götürən müəllimlər çox razı qalmışdılar. Onda taktikadan kəsilmək lazım idi. Bu da alınmadı. Heç taktikadan əməlli-başlı soruşmadılar da.Qeyd etdilər ki, ali təhsilli gənc əvvəlki imtahanlardan müvəffəq qiymət alıb. Taktikanı Akademiyada dörd il oxuyan zaman öyrənəcək. Beləliklə, istəmədən, “zorən” ilkazərbaycanlı sərhədçi zabit kimi Frunze adına Akademiyanın müdavimi oldum. Geriyə yol yox idi. Təhsil illərində çalışırdım ki, hərb elminin sirlərinə yiyələnim. Odur ki, taleyimi bağladığım bu sahədən bir daha ayrılmayacağıma söz verdim”…   Mustafa Nəsirov Frunze adma Akademiyanı bitirən ilk azərbaycanlıdır. Akademiyanı bitirdikdən sonra M.Nəsirov Zaqafqaziya Sərhəd Dairəsinə göndərilir. O zaman Azərbaycan Sərhəd Dairəsi indiki “Cənub” mehman­xanasında yerləşirdi. Burada Mustafa Nəsirovdan başqa ali hərbi təhsilli Çerkasenko familyalı bir polkovnik də var idi. Azərbaycan Sərhəd Dairəsində nizam-intizam məsələsinə çox ciddi fikir verilirdi. Əsl məqam yetişmişdi. Akademiya təhsilli M.Nəsirov təşəbbüsü ələ alaraq mühazirələr oxuyur, xidməti işin təşkilində yüksək peşəkarlıq nümayiş etdirirdi. Bütün çıxışlar zabitlər tərəfindən rəğbətlə qar­şılanırdı. Bununla yanaşı, qərargahın işində, təşkilində dönüş yaratmaq, yaradıcı əhval-ruhiyyəni yüksəldib, nəzərəçarpacaq nöqsanları aradan qaldırmaq lazım idi.   Azərbaycan Sərhəd Dairəsi Sədərəkdən Krasnovodskiyə qədər böyük bir sahəni mühafizə edirdi. Burada xidmət işinə yeni aspektlərlə yanaşmaq lazım idi. Sərhəd Qoşunlarına xas olan bütün keyfiyyətlər sanki unudulmuşdu. Sovet ordusunun quru qoşunlarına aid bütün taktiki gedişlər eyni ilə Sərhəd Qoşunlarına tətbiq olunurdu. General deyir: “Axı, sərhəd naryadının, “Axtarış” və “Həyəcan” qrupunun tapşırıqları başqadır! Sərhəd naryadı - baxış zamanı bir- birinin ləpiri ilə addımlamalı, sakitcə hərəkət etməli, dərindən müşahidə aparmalıdır. ”.   Odur ki, müəyyən mülahizələri işləyib qoşun rəisinə məruzə edən M.Nəsirovun ilk cəhdi alınmadı. Azərbaycan Sərhəd Dairəsinin qoşun rəisi general M.A.Eysmond “Bu mülahizələri Moskvaya yazası olsan gərək bütün təfsilatı ilə izah edəsən, inandırasan” - dedi. M.Nəsirovun müştərək müəlliflik ideyası da qəbul edilmədi, amma material yenidən işləndikdən sonra “Poqraniçnik” jurnalında dərc olundu. Yalnız 1956-cı ildən sonra M.Nəsirovun irəli sürdüyü ideyalar öz müsbət həllini tapdı.   1950-60-cı illərdə keçmiş SSRİ Sərhəd Qoşunlarının qar­şısında çox mühüm vəzifələr dururdu. İkinci cahan savaşından qalibiyyətlə çıxan sovetlər ölkəsi sosializm düşərgəsi yaradaraq sərhədlərinin təhlükəsizliyini xeyli yaxşılaşdırmışdı. Sovet hökuməti özünü kapitalist ölkələrindən mühafizə etmək üçün sərhədlərdə mühəndis- istehkam qurğularım təkmilləşdirir, əməliyyat-axtarış, kəşfiy­yat, əks-kəşfiyyat işinə xüsusi diqqət yetirirdi. Qərbdən - sosializm birliyi ölkələrindən qorxu hiss etməyən SSRİ Finlandiya ilə quru, Norveçlə dəniz sərhədini güclü mühafizə edirdi. Uzaq Şərqdə - Yaponiya və Çin Xalq Respublikası ilə sərhədə də elə bir təhlükə görmürdülər. Əfqanıstan sərhədində də ciddi narahatçılıq keçirməyə elə bir əsas yox idi. Əsas cənub istiqamətində İran və Türkiyə ilə sərhədləri hərtərəfli qorumağa üstünlük verilirdi. Bu barədə general Mustafa Nəsirov qısaca şərh verir: “İran və Türkiyə ilə sərhəddəki vəziyyət əməliyyat baxımından çox mürəkkəb idi. İranın şimalında yaşayan əhalinin əksəriyyəti azərbaycanlılardır. Elə kəndlər var ki, sərhəd onları yan bölüb. Qohum-qardaş yan cənubda, yan şimaldadır. Üstəlik 1946-cı il İranda baş verən Pişəvari hərəkatından sonra çoxlu cənublu şimala üz tutub. İstər İran, istərsə sovet hökuməti bunu ciddi nəzarətə götürmüşdü. Sərhədboyu tikanlı məftil­lər, əlavə qoruyucu qurğular yerləşdirilmişdi. Əməliyyat şəraiti gücləndirildiyindən ən xırda detal da nəzarətdə idi. Bir də ki, üçüncü dövlətin casus-təxribatçı qüvvələri bu sahələr­dən sovet ittifaqına qarşı istifadə edə bilərdilər. İran SENTO- nun, Türkiyə NATO-nun üzvü idi. Üstəlik, Amerikamn və digər inkişaf etmiş Qərb ölkələrinin İranla, Türkiyə ilə əla­qəsi möhkəm olduğundan cənub cinahında güclü ordu saxlayan keçmiş sovet dövləti sərhəd xidmətində azərbaycanlılara o qədər də etibar etmirdi. Düzdür, o zamana qədər sərhəddə az-çox azərbaycanlı gözə dəyirdi, amma 60- cı illərdən sonra vəziyyət xeyli dəyişdi. Yavaş-yavaş azərbaycanlıları həkim, mühəndis, baytar, maliyyə, texnik vəzifəsinə qəbul etməyə başladılar. Bu kadrlar ehtiyatda olan zabitlər idilər”.   Mustafa Nəsirov 1964-cü ildə polkovnik hərbi rütbəsi alıb. Generallığa doğru gedən yol on ilə qədər çəkib. Həmişə xidməti ilə sayılıb-seçilən Mustafa Cəfər oğlunun ürəyi xalqı ilə bir olub. General M.Nəsirov Zaqafqaziya Sərhəd Dairəsi komandanının müavini təyin olunub. Bu məsul vəzifəni vicdanla, şərəflə yerinə yetirən Mustafa Nəsirov Sərhəd Qoşunlarında yüksək nizam-intizam, əməliyyat-döyüş hazırlığının təkmilləşməsinə çalışıb. Araz çayı üzərində tikilən su elektrik stansiyası və bəndin inşası zamanı səlahiyyətli və xüsusi imtiyaza malik sərhəd nümayəndəsi kimi ortaya çıxan problemlərin aradan qaldırılması üçün çox iş görüb. Söhbət əsnasında general onu da bildirdi ki, daim çalışıb ki, istedadlı, hərb işinə can yandıran azərbaycanlılar bütün çətinliklərə baxmayaraq sərhəddə xidmət etsinlər. General deyir: “Hər dəfə gənc zabitləri qəbul edərkən onlara məsləhətlə bildirirdim ki, yeni xidmət sahəsində tələsməsinlər. Azərbaycanlıları daha çox əməliyyat işlərinə cəlb edirdilər. Amma şəxsi heyətlə işləyənlərin akademiyaya qəbul olunmaq şansları çox olur. Mən xalqımızın əsgər və zabitlərə göstərdiyi diqqət və qayğını həmişə görmüşəm. Lakin gənclər hərbi xidmət zamanı əsasən inşaat işlərinə, nə bilim, yüngül sahələrə meylli olurdular. Bu narahatçılıq doğururdu”.   1969-cu ildə respublika rəhbərliyinə Heydər Əliyevin gəlişi ilə həyatın bütün sahələrində olduğu kimi hərb işində də keyfiyyət dəyişikliyi baş verdi. C.Naxçıvanski adına hərbi məktəbin yaradılması, azərbaycanlı gənclərin seçilib ölkənin ali hərbi məktəblərinə göndərilməsi çox mühüm əhəmiyyət, böyük siyasi məna daşıyırdı. Təhsil almağa gedən gənclərin hamısı imtahanlardan çox uğurla çıxırdılar. İndiki yüksək çinli zabitlər o dövrün yetirmələridir. Sərhədçi zabitlərin bütün problemləri həmişə Heydər Əliyevin diqqətində olub. İstər Naxçıvan, istərsə də Göytəpə Sərhəd Dəstəsində tikilən inzibati və yaşayış binaları sərhədçilərə və onların ailələrinə gözəl hədiyyə olub.   Azərbaycan özünün müstəqilliyini əldə edəndən sonra qarşıda Sərhəd Qoşunlarının yaradılması kimi çox mühüm bir vəzifə dururdu. Rusiya Federasiyasının sərhədçiləri əlverişli şəraiti, hər cür rahatlığı olan bir diyardan getmək istəmirdilər. Amma sərhədi də mühafizə etmirdilər. Azərbaycanın strateji xammalı, varı-yoxu dağıdılırdı. Qaçaqmalçılıq baş alıb gedir, bir sözlə, anarxiya hökm sürürdü. Bu vəziyyətlə bağlı generalın fikrini bilmək olduqca maraqlı idi. Mustafa Cəfər oğlu siqaret yandınb tüstüsünü sinəsinə çəkdi. Bir xeyli fikrə getdi. Onun gözlərinin dərin­liyində acı bir kədər, təəssüf hissi vardı. Sanki ağrılı yerə toxunduğum üçün özüm də narahatçılıq hissi keçirməyə başladım. “Qoşun yaratmaq asan məsələ deyildi. Xüsusən Sərhəd Qoşunları özünün spesifik cəhətlərinə görə seçilir. Odur ki, sərhədlərə toxunmadan, mühəndis-istehkam qurğularını, rabitə sistemini dağıtmadan da Sərhəd Qoşunla­rım yaratmaq olardı. 1988-ci ildən başlayaraq sərhədlərdə baş alıb gedən özbaşınalıq Azərbaycan üçün baha başa gəldi. Sərhədi mühafizə qurğularına qətiyyən toxunmaq lazım deyildi. Bununla mərkəz o zaman azərbaycanlıları təxribata çəkirdi. Bizim fikrimizi nəzərə almırdılar. Sərhəddə xidmət edən bir şəxs kimi mən onun acı nəticəsini görürdüm. Hər şey dəqiq mexanizm ilə qurulmuşdu, bu qurğuların qiyməti ölçüyə gəlməz idi. Bəziləri məni qmaya bilərlər. Amma hər şey bizə - Azərbaycan xalqına, yeni qurulan Sərhəd Qoşun­larına qalırdı. Mən çox şadam ki, indi yavaş-yavaş o qur­ğuları bərpa edirlər. Qonşu dövlətlərlə dostluq əlaqələrinin qurulmasının tərəfdarıyam. Gediş-gəliş üçün nəzarət-bura­xılış məntəqələri var. Sağlam niyyətli adam dövlət sərhədini pozub keçməz. Tez-tez sərhəd dəstələrində oluram. Sərhəd Qoşunlarımızın günü-gündən formalaşdığını görəndə qürur duyuram.   Bu gün Sərhəd Qoşunlarında xidmət edən, onun yaran­masında rolu olan şəxslər prezident Heydər Əliyevin yarat­dığı məktəbin yetirmələridir. Tarixə həmişə nəzər yetirmək, ondan ibrət götürmək, öyrənmək lazımdır. Bilik­ləri daim artırmaq, öz üzərində çalışmaq hər bir sərhədçinin vəzifəsidir. Sərhəd Qoşunlarında adı hörmətlə çəkilən generallar - A.Novruzovun, İ.Allahverdiyevin, polkovniklər A.Əliyarovun, N.Qasımovun, F.Seyfullayevin, R.Canməmmədovun keçdiyi yolu gənclər öyrənməlidirlər”. General M.Nəsirov haqqında çəkilən sənədli filmlərdən, yazılan kitablardan danışmadıq. Eləcə, keçilən yollardan bəzi epizodları, xatirələr dolu kitablardan bir neçə yarpağı vərəqlədik: “Bir dəfə “Bakı-Astara” qatarında pasportsuz bir qadını saxlamışdılar. Altmış yaşı olardı. Lənkərana qızının evinə qonaq gedirdi. Sərhəd naryadına göstəriş verə bilmədim ki, onu buraxsınlar. Bir arayış gətiriləndən sonra qadmı yola saldılar. Mərkəzi Komitədə işləyən vəzifəli şəxsin sərhəd zonasma gəlməyə icazəsi yox idi. Oğul atanın yanına gəlmək üçün mütləq arayış gətirməli idi. Bax bir azərbaycanlı kimi bu mənim qəlbimi ağrıdırdı. Bu insanları məngənədə saxlamaq idi. Təhqir idi... Allaha şükür, həmin illər artıq keçmişdə qalıb. Bu gününsə qədrini bilməliyik”.   Mustafa Nəsirov istefaya çıxdıqdan sonra 1987-ci ilin mart ayında Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Hərbi Qüvvələr Veteranları Şurasının ilk sədri seçilmişdir. Bu təşkilatın fəaliyyətinin daha da canlanması üçün var qüvvəsi ilə çalışmışdır.   Hər dəfə mötəbər tədbirlərdə Mustafa Nəsirovun çox fəal iştirakının şahidi olmuşuq. Ömrünün 45 ilini hərb işini elm bilib ona bağlanan general Mustafa Nəsirovun həyat yolu daim gənclərə örnək olacaqdır.   Bakı-1996   İlqar Quliyev   P.S. Ermənistanın xaincəsinə torpaqlarımızı işğal etməsi bütün xalqımızı üzdüyü kimi general-mayor Mustafa Nəsirova da ağır təsir etmişdi. Bir hərbçi kimi Mustafa müəllim torpaqlarımızın və sərhədlərimizin işğal altında olmasını heç cür qəbul etmirdi.   2020-ci ilin sentyabr ayının 27-dən başlayaraq müzəffər Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında şanlı ordumuz 44 gün ərzində erməni işğalçılarını darmadağın etdi.   Şanlı Azərbaycan ordusu xalqımıza qələbə sevincini yaşatdı. İndi işğaldan azad olan sərhədlərimizdə Sərhəd Qoşunlarımızın şəxsi heyəti öz xidmətlərini aparırlar. İkinci Qarabağ savaşında igid sərhədçilərimiz düşmənə layiqli, sarsıdıcı zərbələr endirdilər.   Bu gün xalqımızın ləyaqətli oğlu general-mayor Mustafa Nəsirovun ruhu çox şaddır. Çünki Qarabağımız azaddır, çünki işğaldan azad olan sərhədlərimizdə Azərbaycan bayrağı dalğalanmaqdadır.