lqar RÜSTƏMOV, jurnalist-politoloq Müharibə şəraitində olan dövlətin rəhbəri dərin zəkaya, dəmir iradəyə, qətiyyətə sahib olmalı və hərb sənətinin incəliklərini yüksək səviyyədə bilməlidir ki, qarşıya qoyduğu məqsədə çata bilsin. Böyük Britaniyanın məşhur dövlət xadimi Uinston Çörçil dövlət xadimləri ilə siyasətçilər haqqında danışarkən yazırdı: “Dövlət xadimi ilə siyasətçi arasındakı fərq ondadır ki, siyasətçi növbəti seçkini, dövlət xadimi isə gələcək nəsilləri düşünür”. Bu rakursdan yanaşdıqda aydın görürük ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dövlət rəhbəri və həqiqi lider kimi hakimiyyətdə olduğu 17 ildə bütün fenomenal keyfiyyətlərini parlaq şəkildə nümayiş etdirmişdi. İkinci Qarabağ savaşı, Vətən müharibəsi başlayandan isə O Ali Baş Komandan olaraq hərb sənətində də yüksək sərkərdəlik məharətini Ordumuzun və dövlətimizin hərb meydanındakı parlaq qələbəsi ilə təsdiqlədi. 28 il işğal damğası daşıyaraq mənən əzilən Azərbaycan cəmi 44 gündə, hələ illər sonra öz ədalətli və real qiymətini alacaq möhtəşəm və fövqəladə bir qələbəyə imza atdı. Bu qələbəni qazanan Qalib sərkərdənin, Vətən üçün Şəhid olmağı şərəf bilən minlərlə cəsur, mərd və mübariz Azərbaycan əsgərinin, zabitinin ağlasığmaz qəhrəmanlığı sayəsində xalqımızın məğlub ruhu dirçələrək qalib kimi bütün dünyaya hayqırdı. İllərlə həsrətində olduğumuz bu qələbənin ölkə üçün siyasi və hərbi əhəmiyyətini dərk etməmək, ya da dərk edərək gözdən salmağa çalışmaq ən azından siyasi nadanlıq və əxlaqsızlıqdır. Anlaşılan və görünən odur ki, siyasi yöndən yanaşanda bu siyasi əxlaqsızlar, sadəcə 30 il işğal faktına dözən Azərbaycan üçün bu, möhtəşəm, fövqəladə hadisəni cılız təkəbbürlərinə sığışdıra bilmir və bunudan siyasi dividend qazanacaqlarına, miskin vəziyyətdə olan siyasi təşkilatlarının ətrafına müəyyən qüvvələr toplamağa ümid bəsləyirlər. Narazılıqlar və nadanlıqlar nədən irəli gəlir və nə üçündür? Əslində sualı bu şəkildə qoymaq da düzgün deyil və məsələyə yanaşmada cavab axtarılası sual bu narazılıqlar təsadüfdürmü, yoxsa düşünülmüş və məqsədli xarakter daşıyırmı? Son iki ayda baş verənləri siyasi yöndən araşdırmağa və dəyərləndirməyə çalışdıq. Ordumuzun müzəffər yürüşü ilə ağlasığmaz döyüş qələbələrinə imza atılandan 44 gün sonra, noyabrın 10-da Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın imzaladıqları məlum bəyanatla, Azərbaycan 30 il əvvəl, hərb meydanında məğlub olmuş ölkə kimi diktə olunan tərəfdən, indiki halda hökmünü diktə edən tərəfə çevrilərək, sözün həqiqi mənasında Ermənistanın qondarma “Dağlıq Qarabağ Respublikası”ndakı ermənilərin öz müqəddəratını təyinetmə arzusunun üstündən birdəfəlik xətt çəkdi. Bu saziş müəyyən mənada Ermənistanla Azərbaycan arasında üçüncü tərəfin- Rusiya Federasiyasının iştirakı ilə imzalanmış bir sülh sazişi kimi qiymətləndirilsə də, əslində Azərbaycan Prezidentinin qeyd etdiyi kimi Ermənistanın təslim olması aktı idi. Bu sazişdə Azərbaycandakı bəzi siyasi qüvvələri qane etməyən Dağlıq Qarabağ bölgəsinin, Xankəndi də daxil olmaqla, çox az bir hissəsində ermənilər yaşayan ərazilərdə əmin-amanlığı təmin edəcək, xüsusilə Xankəndinin Ermənistanla nəqliyyat əlaqələrini tənzimləyəcək Laçın dəhlizində 5 kilometrlik təhlükəsizlik zolağını mühafizəyə götürəcək Rusiya sülhməramlıları kontingentinin yerləşdirilməsi faktıdır. Özlərini milli mənafeyin “ultra cəfakeşləri” kimi göstərən Azərbaycanın daimi və bəlkə də əbədi müxalifəti bunu ölkəmizin məğlubiyyəti kimi gündəmə gətirir və dövlət müstəqilliyimiz üçün ciddi təhlükə hesab edirlər. Adama deyən lazım, 30 ilə yaxın bir vaxtda bu ərazilərdə erməni silahlı qüvvələr at oynadıb meydan sulayanda, “yallı gedib milli heysiyyatımızı təhqir edəndə”, bizim bu ərazilərə addım atmağa imkanımız olmayanda, görəsən bu müstəqilliyimiz üçün təhlükə deyildimi?! Elə bu aspektdən yanaşaraq, Azərbaycanın həm siyasi, həm də hərbi cəhbədə qazandığı zəfəri indiki reallıqlardan çıxış edərək pessimist mövqedən qiymətləndirən beşinci kolonun nümayəndələrinə 44 gün əvvəlki gerçəkləri və Şimal qonşularımızın, eləcə də bizim “ultra cəfakeşlərin” demokratik dəyərlərindən ilham aldıqları Qərb dövlətlərinin rəsmi mövqeyini ifadə edən bəzi məqamları xatırlatmaq istəyirəm. Qarabağda azadlıq müharibəsinibaşlamaq belə asan idimi? Bu sualı təsadüfən vermədim. Çünki cəmi iki ay əvvələ qədər istər müxalifət düşərgəsində, istərsə də ictimaiyyət arasında, Prezident İlham Əliyev başda olmaqla dövləti Azərbaycanın işğal altında olan torpaqlarının azad edilməsi üçün niyə Ermənistanla müharibəyə başlamamaqda qınayanlar kifayət qədər idi. Bəzən siyasi ambisiyalar naminə bu arqumentə istinad edərək, hakimiyyəti acizlikdə, bəzən də Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin azadlıq müharibəsinə lazımi səviyyədə hazır olmamaqda ittiham edir və siyasi dividend qazanmağa çalışırdılar. İnsafən cəmiyyətdə də torpaqlarımızın azad edilməsi ilə bağlı daxili bir narahatlıq var idi və xalq səbr nümayiş etdirsə də, hakimiyyətə mesajlar verilirdi. Amma heç kim müharibəyə necə başlamaq və necə hərəkət etmək, hansı addımı atmaq haqqında ağlabatan bir təklif irəli sürmürdü. Çünki münaqişənin, ümumiyyətlə namərd qonşularımızla 200 ildən artıq sürən ziddiyyətli tarixini az çox bilənlər, başa düşürdülər ki, hakimiyyətin səbrlə dözüm nümayiş etdirməsinə, beynəlxalq birliyin ikili standartlardan yanaşması ilə yanaşı daha ciddi amil Rusiyadır. Nədən bu amil hər dönəmdə ortaya çıxır və Azərbaycan öz işğal altında olan torpaqlarını almaq üçün niyə müharibə aparmağa tələsmirdi? Təbii ki, bunun səbəblərini anlamadan bugünki Qələbəmizə həm siyasi, həm də müharibə anlamında qiymət vermək olmayacaq. Azərbaycan siyasi isteblişmentinə, xüsusilə jurnalist, politoloq, konfliktoloq və ekspertlərinə yəqin ki, rus siyasi elitasının velikorus şovunizmi ilə süslənmiş filosofu, politoloqu və ideoloqu Aleksandr Duginin Şimal qonşumuzun dövlət siyasətində hansı mənsəbə sahib olduğu yaxşı məlumdur. Rəsmi Kremlin siyasi ideologiyasını formalaşdıran bu qatı velikorus ideoloqun elə bu ilin iyul hadisələri zamanı “ru.1in.am” internet nəşrinə müsahibəsində pafosla səsləndirdiyi bəzi məqamları diqqətinizə çatdırmaq istərdim. Aleksandr Dugin erməni jurnalistin Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda müharibəyə hazırlaşması ilə bağlı sualına belə cavab verirdi: “Əgər Azərbaycan Qarabağda müharibəyə başlasa, heç vaxt heç nə əldə etməyəcək. Qarabağın hərbi yolla ələ keçirilməsi mümkün deyil. Bu təkcə Ermənistanla yox, həm də Rusiya ilə münaqişədir. Həm də ermənilər çox yaxşı döyüşürlər və azərbaycanlılar bunu bilir. Azərbaycanlılara, hətta onların ordusunun istehkamları belə kömək etməyəcək...” Rus ideoloqunun belə düşünməsinə və bunu əminliklə dilə gətirməsinə əsas verən, heç şübhəsiz, ilk növbədə onun Kremlin münaqişə ilə bağlı illərlə formalaşan mövqeyindən yetərincə məlumatlı olması idi. Belə olmasa, Dugin müsahibəsində, azərbaycanlı kimi bizi qəzəbləndirən daha kəskin mövqe sərgiləməzdi. Rusiyalı ideoloq böyük əminliklə deyir: “Qarabağın Azərbaycanın ərazisi olmasını Rusiya da, beynəlxalq birlik də tanıyır. Saakaşvilinin nümunəsi onun (İlham Əliyevin -İ.R.) gözləri qarşısındadır. Rusiya Federasiyası da daxil olmaqla, beynəlxalq birlik Cənubi Osetiya və Abxaziyanı da Gürcüstanın bir hissəsi kimi tanıdı, əgər Saakaşvili və Tbilisi Rusiya ilə razılaşdırılmış şəkildə hərəkət etsəydi, Abxaziya və Cənubi Osetiya indiyə qədər də Gürcüstanın tərkibində ola bilərdi. Lakin Rusiyayla hesablaşmadan, Rusiyanı hesaba almadan, amerikalılara güvənərək problemi həll etmək istəyi, Saakaşvili kimi, hərəkətə keçərək birtərəfli qaydada ələ keçirmək istədiyi bu ərazilər, Rusiyasız problemi çözməyə cəhd etməyə başlayana qədər, yalnız hüquqi cəhətdən Gürcüstana məxsus olur. Əliyev bunu görməyə bilməz. Ona görə də, mən qəti əminəm ki, bu vəziyyətdə uduza biləcəyi səbəbindən Əliyev Qarabağ münaqişəsinin kəskinləşməsində maraqlı deyil”. Dugin hələ Ermənistanın Tovuz təxribatı zamanı Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məsələsinin ümumiyyətlə, heç XXI əsrin üfüqündə görünmədiyini də gizlətmirdi. Təbii ki, bu təkcə, onun öz düşüncəsinin məhsulu deyildi və Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasətinin dəyişməyəcək ana xəttinin konturlarını nümayiş etdirirdi: “Elə münaqişələr var ki, onların həlli yoxdur. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi bunlardan biridir. Nə qədər ki, orada super güclərin maraqları toqquşur Qarabağ probleminin həlli yoxdur. Yalnız Ermənistan və Azərbaycan Avrasiya strukturuna daha fəal inteqrasiya etməyə başlayacaqları halda (Ermənistan artıq bu istiqamətdə addımlar atır), biz uzaq gələcəkdə, xüsusi vurğulayıram, bu gün deyil, sabah da, birisi gün də deyil, uzaq gələcəkdə bəzi hüquqi həllər təklif edə bilərik”. Dugin hələ o zaman açıq bəyan edirdi ki, Rusiyasız Qarabağ münaqişəsinin həlli, ümumiyyətlə bu bölgədə sülh, zatən mümkün olmayacaq. Dugin heç də sıradan bir sadə politoloq yox, Rusiya Federasiyasının sözçüsü kimi təmsil etdiyi dövlətin açıq mesajını verirdi: “Təsəvvür edin mavi dəbilqəli BMT sülhməramlıları əvvəlcə nə edəcəklər - onlar azərbaycanlıları öz ərazilərinə qaytaracaqlar və dərhal yeni zorakılıq dalğası başlayacaq. Yalnız münaqişəni çox yaxşı təsəvvür edən ruslar, rus qoşunları qan tökülməsinin qarşısını ala bilərlər. Biz nəyin necə olduğunu çox yaxşı bilirik. Elə problemlər var ki, Rusiyaya sülh faydalıdır, digər hallarda isə, etiraf edilməlidir ki, biz münaqişədə maraqlıyıq. Dağlıq Qarabağ məsələsində sülh bizim üçün həyati vacibdir. Qarabağda sülh - əgər açıq bilmək istəyirsinizsə, milli eqoizm maraqlarımızdır”. Rusiyanın Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı mövqeyinin mənzərəsini canlandıran Lavrov, Dugin, Jirininoski, Tolstoy, Solovyov və sair kimi diplomatların, Duma üzvlərinin, politoloq və jurnalistlərin ifadə etdikləri rəsmi və qeyri-rəsmi fikirləri böyük və irticaçı bir tarixə söykənir. Bütün bunları adlamaq və bu hegemon dövlətin təzyiqlərinə, müdrikliklə, Şimal qonşumuzu qəzəbləndirmədən, çox müdrik diplomatik gedişlərlə neytrallaşdıraraq, müharibəni Qələbəyə çatdırmaq, istinasız olaraq Prezident İlham Əliyevin xidmətidir. Dövlət başçısının bu xidməti, bu diplomatik qələbəsi nəinki etiraf edilməli, dəyərləndirilməli, eləcə də dövlətçilik tariximizin, diplomatiya tariximizin ən parlaq səhifəsi kimi gələcək nəsillərə tanıdılması üçün geniş araşdırılmalı və ali məktəb dərsliklərində yer almalıdır. Lakin özünü siyasətçi adlandıran qismlər dövlət başçısının bu müstəsna xidmətlərinə münasibətlərini açıqlayarkən ifadə etdikləri fikirləri xalqın fikri ilə eyniləşdirməyə çalışır və öz iddialarından doğan niyyətlərini xalqın adına yazırlar. Bu yüz illərlə sınaqdan çıxmış bir üsuldur və müasir dünyada belə üsulu yalnız siyasi cəhətdən avam olan kütləyə sırımaq olar. Azərbaycan xalqı bu avamlıqdan çoxdan xilas olub və müasir dünyagörüşə malik bir xalq kimi ən azından regionda özünü təsdiq etmişdir. Əslində, qalib Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə xalqın Vətən müharibəsində əldə etdiyi Qələbəyə kölgə salmaq istəyənlər uzun illərdir ki, Azərbaycanda siyasət hesabına yaşayan müxalifət liderləridir və siyasət onların dövlətə fayda verməsinə deyil, cəmiyyətdə üzdə qalmasına, yaxşı yaşamalarına və müəyyən imtiyazlar əldə etməsinə xidmət etməkdən başqa bir şey deyil. Onların qərəzli mövqeyi və Ali Baş Komandan başda olmaqla Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yenilməz əsgər və zabitlərinin Qələbəsinə kölgə salmaq cəhdləri ilə tanış olduqda ortaya belə bir sual çıxır: Azərbaycan doğurdanmı noyabrın 10-da müharibənin dayandırılması haqqında razılaşma imzalamaqla uduzubmu? Uduzubsa, demək ki, o zaman Ermənistan qalib gəlib, deyilmi? Buna ən obyektiv cavabı Azərbaycan ictimai fikrində yer alan rəylər və şərhlərdə deyil, beynəlxalq aləmdə, ilk növbədə ermənilərin siyasi elitasının mövqeyini göstərən Ermənistan mətbuatında axtarmağa qərar verdim. Ermənistanın “Armenian report” nəşrinin müxbiri Qalust Qriqoryan hadisələrdən dərhal sonra yazır: “...baş verənlərin hesabını yalnız bir adamdan soruşmaq lazımdır – Rusiya prezidenti Vladimir Putindən. Ancaq o, Ermənistanı və Artsaxı (Dağlıq Qarabağı-red.) satıb, Türkiyə -Azərbaycan təxribatının reallaşmasına o razılıq verib, bizim qəhrəmanlarımızın ölümündə o, günahkardır”. Eyni nəşrin digər bir müxbiri Nils Arutunyan isə daha hiddətli və qəzəblə yazır: “Mahiyyətcə Artsax artıq yoxdur – biz üç tərəfin sevincinin şahidiyik – Azərbaycan, Rusiya və Türkiyə...Ermənistanın rəhbərliyi bizim hamımızı satdı, göstərdi ki, asanlıqla hər bir erməninin qəlbinə tüpürə bilər. Biz hamımız düşünürdük ki, elə xətt var Nikol Paşinyan onu adlaya bilməz. Heç demə elə bir şey yox imiş. Biz biləvasitə özümüz, şadyanalıqla və özümüzün hazırki rüsvayçılığımızla, hakimiyyəti satqının, qorxağın və əclafın əlinə verdik. O, təkcə öz adını deyil, həm də yeddi arxasını rüsvay etdi. O, bizim hamımızı alçaltdı. Azərbaycan tərəfi toy-bayram edir. Bakının buna səbəbi var. Onlar iki ay əvvəl heç ağıllarına belə gətirə bilmədiklərini əldə ediblər... ... İlham Əliyev özünün çoxsaylı müsahibələrində bizim ordumuzu bizim torpaqlardan çıxartmaqla bağlı Paşinyandan qrafik tələb edirdi və nəticədə bunu aldı! Döyüşsüz, bir güllə atılmadan belə Ağdam rayonu və Azərbaycan Respublikasının Qazax ryonunun bizim nəzarətimizdə olan əraziləri təhvil verilir...” Nils Arutunyan Azərbaycanın işğal altında olan qalan rayonların boşaldılmasının da qrafikinin verildiyini qeyd edərək sual edir: “Ermənistanın Artsaxdan qalan ərazi ilə əlaqəsi Laçın dəhlizi vasitəsi ilə olacaq və bu, artıq hüquqi cəhətdən də itirdiyimiz Şuşaya aid olmayacaq!” Ürəyindən qara qanlar axan erməni müxbiri daha sonra yazır: “Qalır Stepanakert (Xankəndi-rued.). Axı yeni şəraitdə, qələbə dadı damağında qalan və onların yeni bir hərbi təxribat törətməkdən açıq-aşkar çəkinmədiyi halda, orada yaşamağa kim cəsarət edər?! Rusiyanın belə açıq bir xəyanətdən və Türkiyənin güclənməsindən sonra kim orada yaşamağa cürət edə bilər?” Erməni müəllif bildirir ki, əgər Paşinyan Kremlin təzyiqlərinə daha tez, bizim xalqa qarşı hərbi təxribat başlamamışdan tabe olsaydı, ən azından bu qədər itgilər olmazdı, Şuşa və daha iki rayon bizdə qalardı. “Ancaq nəticədə biz nə qazandıq – minlərlə həlak olanlar və rüsvayçı təslim aktı”. Ermənistanın keçmiş müdafiə naziri Seyran Ohanyan isə “168.am” saytına müsahibəsində özünü keçmiş günahlardan sığortalamq üçün də olsa, silahlı qüvvələr rəhbərliyinin təklifi ilə müharibəyə son qoymaq qərarının düzgün olduğunu etiraf edib. “Bununla belə, ordunun deyil, dövlətin məğlub olması birmənalıdır, həmçinin, bunun erməni xalqı üçün çox pis bir sənəd olması da birmənalıdır,”- deyə Ohanyan vurğulayıb. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin 44 gün böyük qəhrəmanlıqla, heç bir dövlətdən, hətta Rusiyadan belə çəkinmədən ordusuna qətiyyətlə rəhbərlik etməsinin səbəblərindən biri də Cənubi Qafqazda sülhün açarının Azərbaycanda olmasıdır. (ardı var)

“Dekabrın 10-da Bakının Azadlıq meydanında keçirilmiş möhtəşəm Zəfər Paradı Azərbaycan dövlətinin siyasi, iqtisadi və hərbi qüdrətini, xalqımızın iradəsini, ordumuzun qələbə əzmini, əsgər və zabitlərimizin sarsılmaz döyüş ruhunu nümayiş etdirmişdir”. Bunu Prezident İlham Əliyev dünya azərbaycanlılarına müraciətində bildirib. “Xalqımıza milli qürur və şərəf hissini, qələbə sevincini yaşadan, üçrəngli bayrağımızı işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızda, Qarabağın tacı olan müqəddəs Şuşada dalğalandıran müzəffər ordumuzun bütün şəxsi heyətinə bir daha dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Şəhidlərimizin ölməz ruhu qarşısında baş əyərək onlara Allahdan rəhmət diləyir, yaralı hərbçilərimizin tezliklə şəfa tapmasını arzulayıram. Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycan beynəlxalq informasiya məkanında öz sözünü deyərək ölkəmizə qarşı aparılan dezinformasiya kampaniyalarının qarşısını almış, Ermənistanın vandalizmini və mülki insanlara qarşı terror siyasətini beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmışdır. Ermənistanın işğalı və vəhşiliyi nəticəsində başdan-başa dağıdılmış doğma Qarabağımızı əminəm ki, biz ən qısa zamanda əsl cənnətə çevirəcəyik”.

Bu gün Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının əməkdaşları sözügedən qurumun sədr müavini, polkovnik Cəlil Xəlilovun rəhbərliyi altında anadan olmasının 100 illiyi münasibəti ilə mərhum general Mustafa Nəsirovun məzarını ziyarət edib, onun məzarı üzərinə gül dəstələri və əkil qoyub.   Mərasim zamanı çıxış edən polkovnik Cəlil Xəlilov Azərbaycanın ilk sərhədçi generalı Mustafa Nəsirovun Azərbaycan xalqı tərəfindən hər zaman dərin hörmət və ehtiramla xatırlanacağını, onun xidmətlərinin əsla unudulmayacağını bildirib.   Daha sonra Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının nümayəndələri general Mustafa Nəsirovun 100 illik yubileyi münasibəti ilə Dövlət Sərhəd Xidmətinin Akademiyasında keçirilən tədbirə qatılıb.   Dövlət Sərhəd Xidməti rəisinin müavini, general-leytenant Firuz Şirinzadə Mustafa Nəsirovun xidmət yolu haqqında geniş məlumat verib, onun sərhədçi peşəsinə gətirdiyi yeniliklərdən bəhs edib.   Polkovnik Cəlil Xəlilov isə öz növbəsində Mustafa Nəsirov məktəbinin hər bir sərhədçiyə örnək olduğunu, hər bir sərhədçinin bu məktəbdən faydalanmasının zəruriliyini vurğulayıb.   Tədbirdə çıxış edən İnayət Xəlilov, digər zabit və kursantlar da Mustafa Nəsirovdan ehtiramla söz açıb, onu sadəcə peşəkar hərbçi kimi deyil, həm də ictimai xadim, alicənab insan kimi dəyərləndirib.    

Milli təhlükəsizlik məsələlərinin tədqiqində yeni uğur Syasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Cəlil Xəlilovun “Milli təhlükəsizlik nəzəriyyəsi” adlı monoqrafiyası milli təhlükəsizlik məsələlərinin araşdırılmasına sanballı töhfə sayıla bilər. Uzun müddət bu istiqamətdə tədqiqatlar aparmış müəllif milli təhlükəsizliyin həm elmi-nəzəri problemlərinin hərtərəfli öyrənilməsi və təhlil edilməsinə nail olmuş, həm də mövcud təcrübəsindən bəhrələnərək milli təhlükəsizliyin təminatı prosesinin praktik-tətbiqi mexanizmləri ilə bağlı məsələləri dolğun əks etdirə bilmişdir. 9 fəsil, ön söz və ədəbiyyat siyahısından ibarət olan monoqrafiyada milli təhlükəsizliyin mahiyyəti, predmeti, kateqoriyaları, tədqiq və tətbiq metodlarının aydınlaşdırılmasından başlamış, Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizlik siyasəti və sisteminin təşəkkülü, formalaşması və inkişaf xüsusiyyətləri, bu siyasətin hüquqi əsasları, həyata keçirilmə mexanizmləri, əsas milli maraqlar və onların reallaşdırılmasının müvafiq istiqamətləri, parametrləri, müasir beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsində milli təhlükəsizlik probleminə yeni tələblər, çağırışlar və yanaşmalar ümumiləşdirilərək tədqiq olunmuş, düzgün elmi-nəzəri nəticələr çıxarılmışdır. Bununla yanaşı, müasir dövrdə Avropa təhlükəsizlik strategiyasının əsasları və aparıcı dövlətlərin, o cümlədən ABŞ, Fransa, Yaponiya, Almaniya, Böyük Britaniya, Türkiyə, Çin, Rusiya, Ukrayna və sair ölkələrin milli təhlükəsizlik strategiyaları barədə məsələlərin tədqiqi, bu sahədə həm dünya, həm də Azərbaycan alimlərinin, ekspert və mütəxəssislərinin yanaşmalarının hərtərəfli araşdırılaraq təhlil süzgəcindən keçirilməsi monoqrafiyanın elmi-praktik əhəmiyyətini daha da artırmışdır. Cəlil Xəlilovun milli təhlükəsizlik siyasəti məsələləri ilə bağlı elmi-nəzəri mülahizələrinin konkretliyini və dərinliyini şərtləndirən başlıca amillərdən biri də müəllifin praktik olaraq bələd olduğu bu mövzunu uzun illər araşdırması və onunla bağlı AR Prezidenti yanında İdarəçilik Akademiyasında tədris prosesi ilə məşğul olması ilə əlaqədardır. Onu da qeyd edim ki, bu imkandan lazımınca faydalanan müəllif bir neçə il əvvəl ölkədə milli təhlükəsizlik siyasəti məsələlərinin tədqiqinə həsr edilmiş ilk geniş həcmli və elmi ictimaiyyətin diqqətini çəkən “Milli təhlükəsizlik strategiyası” adlı monoqrafiya yazaraq çap etdirmiş, bu əsər respublikanın bir sıra ali və xüsusi təhsil məktəblərinin tədris proqramlarına dərslik kimi daxil edilmişdir. Cəlil Xəliovun adıçəkilən elmi əsərlərindən əlavə bu mövzuda yazdığı ilk tədqiqat işi olan və milli təhlükəsizlik məsələlərinin spesifik istiqamətlərindən birinə həsr edilmiş “Milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında milli mənlik şüurunun rolu” kitabı da mütəxəssislər və tədqiqatçılar tərəfindən kifayət qədər maraqla qarşılanmışdır. Əlbəttə, “Milli təhlükəsizlik nəzəriyyəsi” adlı monoqrafiyası müəllifin bu sahə üzrə araşdırma və çalışmalarının yekunu, elmi-nəzəri və praktik cəhətdən təkmilləşdirilmiş nəticəsi sayıla bilər. Ən qədim dövrlərdən başlayaraq əvvəlcə insan (fərd), sonrakı inkişaf mərhələlərində insan birlikləri (icma, qəbilə) və nəhayət, dövlət və cəmiyyət miqyasında qiymətləndirilən təhlükəsizlik probleminin həlli, yaşayış və birgəyaşayış üçün təhlükəsiz mühitin yaradılması və uzunmüddətli təminatı xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Şəraitin və miqyasın dəyişməsi ilə yeni mahiyyət qazanan və etibarlı təminatı üçün fərqli üsullar və vasitələr tələb edən təhlükəsizlik məsələsində yeni dünya düzəninin formalaşdığı “Vestfal sülhü”nün imzalanmasından (1648-ci il 24 oktyabr) sonra fundamental dəyişikliklər baş verdi. İlk dəfə suverenitet anlayışının qəbul olunduğu və müasir beynəlxalq hüququn əsasının qoyulduğu bu sülh sazişi dövlətlərarası münasibətlərin əsas prinsiplərini müəyyənləşdirərək, bərabər hüquqlu dövlətlərin yaranması və öz üzərlərinə mümkün problemlərin sülh yolu ilə həlli öhdəliklərini götürmələri, birgə asayiş ideyasını dəstəklənməsi ilə tarixə düşdü. Beynəlxalq münasibətlərin özünü doğrultmayan iyerarxik qaydalarını dağıdaraq, əvəzində qanunlara əsaslanan qarşılıqlı əməli mexanizmlər yaradan “Vestfal sülhü” yeni dünya düzəni qurulması ilə yanaşı, ümumi və dövlət təhlükəsizliyi məsələlərinə münasibəti də kökündən dəyişdirdi. Artıq dövlətlərin və xalqların təhlükəsizliyinin etibarlı təminatı məsələləri onlar arasında qarşılıqlı münasibətlərin səviyyəsindən və inkişafından birbaşa asılı vəziyyətə düşürdü. 20-ci əsrdə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının və müxtəlif dövlətlər birliklərinin yaranması, xüsusi ilə kollektiv təhlükəszizlik anlayışının meydana çıxması milli təhlükəsizlik məsələlərinə tamamilə yeni yanaşma metodlarını və tələbləri formalaşdırdı. Milli təhlükəsizlik anlayışının yeni məzmun kəsb etməsi ilə bu sahədə həm elmi-nəəri, həm də praktik baxımdan əsaslı dəyişikliklər baş verdi. Dünyanın kürəsəlləşdiyi indiki dövrdə bu məsələyə yanaşmalarda daha sürətli dəyişikləri müşahidə edilməkdə, yeni baxışlar formalaşmaqdadır. Ancaq nə qədər parodoksal səslənsə də, deyə bilərik ki, milli təhlükəsizlik anlayışı öz ilkin, bəsit qavramından təsəvvürəgəlməz dərəcədə kənarlaşıb, ən müasir yanaşma metodları tələb etsə də, əsl mahiyyətindən, ibtidai insanın təhlükəsizliyə olan ehtiyacı dərk etməsindən çox da uzaqlaşa bilməmişdir. Baxmayaraq ki, milyon il əvvəl təhlükəsizliyi üçün (qida, təhlükısiz məskən, vəhşi heyvanlardan və düşmən qəbilələrdən müdafiə olunmaq və sair) yollar axtaran ibtidai insandan fərqli olaraq tələbatına uyğun olaraq təhlükəsizliyinin təminatına daha böyük ehtiyac duyan çağdaş insanın bu tələbatlarının ödənilməsi daha təkmil vasitələr tələb edir. Ancaq hər iki halda təhlükəsizlik təminatının təxirəsalınmazı zərurəti azalmayıb, əksinə yeni təhdid və təhlükələr fonunda daha da artıb və artmaqda davam edəcək. Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru C.Xəlilovun  təhlükəsizlik nəzəriyyəsinin ölkəmizdə yeni bir elm sahəsi kimi dərindən araşdırmaq səyləri, gətirdiyi arqumentlər, irəli sürdüyü mülahizə və qənaətlərin həqiqiliyi və inandırıcılığı onu deməyə əsas verir ki, müəllifin bu istiqamətdə tədqiqatlarının əahatə dairəsini genişləndirməsi bu sahənin inkişafına töhfə vermək niyyətindən və potensialından qaynaqlanır. Bu baxımdan C.Xəlilovun öz arqumentlərini ardıcıl xətlə və istisnasız olaraq elmi-nəzəri cəhətdən əsaslandırmaqla mövzunu sadədən mürəkkəbə doğru təkamül prosesi kimi təqdim etməsi və bu sahədə mövcud elmi-nəzəri bazadan səmərəli istifadə ilə genişləndirməsi təqdirəlayiqdir. Bütün bunlar mövzunun şərhində beynəlxalq miqyasda qəbul olunmuş yanaşmaların, sadəcə, təkrarlanması deyil, yenidən dəyərləndirilməklə, elmi təhlil əsasında təqdim edilməsinə imkan vermişdir. Monoqrafiyada Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizlik siyasətinin təşkili, milli maraqlar, onların təminatı prosesi, vasitələri, üsulları, təhlükəsizliyin müxtəlif aspektlərinin və ölkəmizə qarşı mümkün təhdidlərin təhlili, müvafiq dövlət orqanlarının bu sahədəki vəzifələri, səlahiyyətləri və əlaqələndirilmiş fəaliyyətin həyata keçirilməsi məsələləri elmi-nəzəri, həm də praktik baxımdan kifayət qədər əsaslandırılmış, düzgün nəticələr çıxarılmışdır. Müəllif hərbi, siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni, ekoloji və digər istiqamətlərdə milli təhlükəsizliyin təminatı, dövlət, cəmiyyət və fərdlər səviyyəsində bu işin təşkili ilə bağlı məsələləri günün prizmasından dəyərləndirmiş və qeyd edilən sahələrdə daha səmərəli və əlaqləndirilmiş fəaliyyətin vacib məqamlarına toxunmuşdur. Monoqrafiyada milli təhlükəsizliyə qarşı təhdidləri doğuran səbəblər, onların vaxtında aşkarlanması, qarşısının alınması üçün görülən qabaqlayıcı tədbirlər və digər məqamlar da də ciddi tədqiqat obyektinə çevrilmiş, hərtərəfli dəyərləndirilmiş, bütün incəliklər nəzərə alınmışdır. Bir daha vurğulayaq ki, bütün bunların məntiqi ardıcıllıqla və yüksək səviyyədə təhlil olunması Cəlil Xəlilovun milli təhlükəsizlik məsələlərini yalnız nəzəri deyil, həm də təcrübi baxımdan yaxşı bilməsindən, peşəkar hərbi kadr kimi uzun müddət sərhəd, hərbi və milli təhlükəsizliyin təminatı sahələrində çalışmasından və son 10 ilə yaxın müddətdə Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədr müavini kimi fəaliyyətindən qaynaqlanır. Görkəmli alman filosofu və nasiri Hötenin təbirincə desək, “həmişə yaşıl həyat ağacı”ndan bacarıqla bəhrələnməsi tədqiqat əsərini daha canlı və faydalı etmişdir. Bu mənada müəllifin Azərbaycan Respublikasında ölkə həyatının müxtəlif sahələrində təhlükəsizliyin təminatı sahəsində həyata keçirilməlo olan tədbirlərlə bağlı mülahizələri, elmi və təcrübi cəhətdən mükəmməl şəkildə əlaqələndirilmiş bitkin fikir və qənaətləri xüsusi maraq kəsb edir. Müəllif həmçinin Azərbaycan Respublikasında milli təhlükəsizlik siyasətinin həyata keçirilməsində, müvafiq sistemin formalaşmasında həm sovet dövründə, həm də müstəqilliyin bərpasında sonrakı illərdə dövlət tərəfindən görülən ardıcıl tədbirlərdən bəhs etmiş, bu istiqamətdəki fəaliyyətin bir sıra nəticələrini təhlilə cəlb edərək, lazımi nəticələr çıxarmışdır. O, haqlı olaraq İkinci Qarabağ müharibəsində qazanılan Zəfərdən və 2023-cü ilin 19-20 sentyabrında bir günlük lokal antiterror əməliyyatından sonra öz ərazi bütövlüyünü və bütün ərazisində dövlət suverenliyini tam bərpa etmiş Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizlik siyasətinin gerçəkləşdirilməsində tamamilə yeni dövrün başlandığını, Azərbaycanın dünyanın müxtəlif təhlükəsizlik sistemləri ilə münasibətlərinin bu reallıqlar zəminində təşəkkül tapması zərurətini xüsusi vurğulamışdır. Hazırda Azərbaycan dövləti tərəfindən milli təhlükəsizliyin təminatı sahəsində müasir çağırışların hərtərəfli nəzərə alındığını, müvafiq dövlət orqanlarının bu istiqamətdə fəaliyyətinin daha da təkmilləşdirildiyini diqqətəlayiq hal kimi qiymətləndirmişdir. Milli təhlükəsizlik siyasətinin etibarlı təminatı sahəsində aparılan fəaliyyətin hüquqi tənzimlənməsi üçün müvafiq qanunvericilik bazasının yaradılmasının vacibliyi və Azərbaycan Respublikasında bu sahədə mövcud vəziyyətin təhlili də müəllif tərəfindən çox doğru olaraq monoqrafiyanın mühüm tədqiqat obyektlərindən biri kimi seçilmişdir. Belə ki, “Milli təhlükəsilik haqqında”, “Kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyəti haqqında”, “Dövlət sirri haqqında”, “Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti haqqında” və digər qanunlarından, Azərbaycan Respublikasının milli təlükəsizlik konsepsiyası, Azərbaycan Respublikasının Hərbi doktrinası və digər strateji sənədlərdən irəli gələn vəzifələr, qanunvericiliyin tətbiqi mexanizmləri barədə kifayət qədər əsaslandırılmış mülahizələr irəli sürən müəllif Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi tərəfindən bu istiqamətdə daimi və səmərəli fəaliyyətin həyata keçirildiyini xüsusi qeyd etmişdir. Ümumiyyətlə, monoqrafiyada tədqiqata cəlb olunmuş mövzu ilə bağlı bütün məqamlar nəzərə alınmış, dolğun və düzgün nəticələr çıxarılmış, təkmil bir elmi-nəzəri əsərin ortaya çıxmasına nail olunmuşdur. Mövzunun elmi-nəzəri təhlilində kifayət qədər geniş və bu sahədə həqiqi dəyərə malik olan elmi və elmi-publisistik ədəbiyyatdan (Azərbaycan, rus və ingilis dilində) istifadə olunması da monoqrafiyanın elmi dəyərini daha da artırmışdır. Bu sanballı monoqrafiyanın Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin Akademiyasında, bu mövzunun tədris edildiyi digər xüsusi və ali məktəblərdə tədris vəsaiti kimi istifadə ediləcəyinə, eləcə də milli təhlükəsilik məsələlərinin araşdırılması ilə məşğul olan alimlərin, tədqiqatçıların və mütəxəssilər üçün dəyərli mənbə olacağına inanırıq.   Lətif Babayev, tarix üzrə fəlsəfə doktoru.