Həyat inkişaf edir, hadisə və proseslər tez-tez dəyişir. Həyatımıza daxil olan bu və ya digər proseslər hər halda yeni və müasir yanaşmalar tələb edir. COVİD-19 virusunun həyat tərzimizi, dünya görüşümüzü və baxışlarımızı sürətlə dəyişən və bizi yeni qaydalar əsasında yaşamağa məcbur edən mühüm proses kimi dəyərləndirilə bilər. Yalnız təsəvvürlərdə və xəyallarda dolaşan, bəzən ağıla sığan və ya sığmayan məsələlər artıq günümüzün reallıqlarına çevirilmişdir. Sovet İttifaqının dağılması, müstəqil dövlətimizin yaranması, ərazilərimizin düşmən xalq tərəfindən işğal olunması, otuz ildən çox işğal altında saxlanması, artıq tarixi reallıqlardır. 27 sentyabrda ölkə Prezidenti, Ali Baş Komandan, cənab İlham Əliyevin tarixi çağırışı da heç vaxt görmədiyimiz, eşitmədiyimiz lakin ömür boyu yaddan çıxmayan tarixi reallıqdır.   Son illər bizim istəyimizdən asılı olmayaraq həyatımızda və həyat tərzimizdə baş verən dəyişikliklər mühüm ifadə vasitəsi olan dilimizdə də istər-istəməz müəyyən dəyişikliklərə rəvac vermişdir. Biz bu dəyişiklikləri kor-korana qəbul etməliyikmi, yaxud baş verənlərə yaradıcılıqla yanaşmalı, təhlillər aparmalı, ən məqbul variantı seçib qəbul etməli, daha məqbul istiqamətə üstünlük verməliyik. Biz azərbaycanlıyıq, bizim öz milli- mənəvi və elmi dəyərlərimiz, dilimiz vardır, biz onu sevməli və qorumalıyıq. Bu baxımdan son illər tez-tez istifadə edilən “qazi” istilahına hazırda aydınlıq gətirilməsinə zərurət yaranmışdır. Heç şübhəsiz bu sözə əvvəllər ədəbi dilimizdə nadir hallarda rast gəlmək olardı, son illər isə mənasına, məzmununa, ifadə yükünə əhəmiyyət verilmədən bu sözdən geniş istifadə etməkdə haqlıyıqmı? Bəziləri haqsız, əsassız olaraq özlərinə “qazi” deməklə qürur duyurlar, özlərini az qala “qəhrəman” hesab edirlər. Çalışaq məsələyə ümumi axın konteksində yox, ədalətli və obyektiv aydınlıq gətirək.   Azərbaycan dilinin izahlı lüğətinə görə ərəb mənşəlli “qazi”  sözü müsəlmanlarda dini məhkəmə işlərinə baxan rühaniyə, şəriət hakiminə deyilir. (Azərbaycan dilinin izahlı Lüğəti 4 cilddə! 3-cü cild Bakı-2006 səh 88). Başqa bir mənbədə isə din yolunda düşmənə qarşı müharibə edərək qalib gələn şəxslərə “qazi”, bu yolu həyat tərzi, bir peşə kimi ifadə etmək üçün isə “qazilik” istilahı işlədilmişdir. Şəhid olanlara “qazi” deyərdilər. “Tarix Terminləri lüğəti”nə görə, müsəlmanların kafirlərə qarşı apardıqları müqəddəs müharibələrin-qəzavatların iştirakçılarına “qazi” deyilməsi qəbul edilmişdir. Bəzi ölkələrdə sərhədləri mühafizə edən və ya xalq üsyanlarının yatırılmasınada iştirak edənlərə də “qazi” deyilir. “Məktəblinin alınma sözlər lüğəti”nə görə isə, dini müharibədə döyüşən, cihad edən, qalib gələn şəxslərə “qazi”  deyilir. Bəzi müsəlman ölkələrində hərbi sərkərdələrə də “qazi”  deyə müraciət edirlər. Türkiyə Cumhuriyyətində isə bizim işlətdiyimiz mənada müharibə veteranları “qazi” adlandırırlar. Zənnimcə müstəqillik illərindən sonra dilimizdə istifadə edilən “qazi” sözü, hər şeydən əvvəl dilimizə Türkiyə Cumhuriyyətinin hərbi terminlər lüğətindən götürülməklə istifadə edilir. Halbuki, son dövrlərə qədər baş verən müharibələrdə döyüş zamanı yaralanan şəxslərə tarixən “müharibə veteranı” deyə müraciət edilirdi. Məsələn: 1941-1945-ci illər müharibəsinin iştirakçılarına bir qayda olaraq “müharibə veteranı” kimi müraciət edilir.(bax “Veteranlar haqqında Qanun”) Tanınmış ərəbşünas alim Nəriman Qasımoğlu məsələyə aydınlıq gətirərək yazır ki, “şəhid” sözünün dini məzmunu olsa da, “qazi” sözünün heç bir dini məzmunu yoxdur. Çünki ərəb dilində “qəz” sözü, “işğal edən şəxs”, “işğalçı” mənasını ifadə edir. “Uduzan ordunun yaralanan əsgərinə də “qazi” demək olarmı? sualını cavablandıran alim bildirir ki, ancaq qələbə halında, hansısa torpağı gedib tutduğun zaman, sən “qazi” ola bilərsən. “Sözün məna tutumunda, informativ yükündə “işğal edən”, "tutan” sözü vardır. Təəssüf ki,  bizim dilçilər, əsassız olaraq ərəb dilində olan bəzi sözlərin əsl mənasından kənarlaşmalara yol verirlər və sözün məna yükünü nəzrə almırlar. “Şəhid” sözünün dini mənasına da toxunan Nəriman Qasımoğlu bildirir ki, sözün mənası “şahidlik” etmək", ilahinin qüdrətinə şahidlik etmək, onun dəyərlərinə, varlığına, təkliyinə, dəlillərinə və s. şahidlik etmək mənasını ifadə edir. Tək Vətən yolunda yox, elə alim də öləndə də, ona “şəhid oldu” deyirlər. Peyğəmbərin kəlamlarından birində də var ki, qiyamətdə alimin qanı şəhidin qanından üstündür. Təkcə döyüş səhnəsində yox,  öz şərəfini, evini qoruyan şəxs də həlak olduqda, əslində o, “şəhid” hesab olunmalıdır. “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”nə görə, yüksək amal, məslək, əqidə yolunda ölən, həlak olan, canını fəda edən, ölən şəxsə “şəhid” deyilir. Yüksək amal, əqidə, məslək yolunda canını fəda etmək, həlak olmaq, ölmək, nəticə etibarilə “şəhid olmaq” mənasını verir. (Azərbaycan dilinin izahlı Lüğəti 4 cilddə! 3-cü cild Bakı-2006 səh 204). Bu söz elə indi də eyni mənanı ifadə edir və heç bir mübahisə yaratmır. “Qazi” kəlməsinin kökü isə yuxarıda qeyd edildiyi kimi müsəlmanlıqla bağlıdır. Düşmən təcavüzünün qarşısının alınmasında iştirak edən döyüşçülərin Vətən qarşısında müstəsna xidmətləri nəzərə alınaraq, “şəhidlik zirvəsinə ucalmaq” kimi ifadələr işlədilir. Əslində isə, dilimizdə “qazi” sözü, əvəllər “veteran” sözü kimi işlədilmişdir. Bu söz beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuş və qədim tarixi kökə malik olan hərbi termin olmaqla, dünyanın onlarla ölkəsində bir termin olaraq qəbul edilir, belə vəziyyətdə onun “qazi” sözü ilə əvəz edilməsinə heç bir zərurət yoxdur. Tarixə müraciət edək: “Veteran” sözü öz etimaloji mənbəyini Qədim Romanın hərb tarixindən götürsə də, o artıq beynəlxalq səviyyəli termin olaraq çox sayılı dövlətlətlərdə eyni ilə işlədilir. Bu milli səviyyədə də özünə vətəndaşlıq qazanmışdır. “Qocaman əsgər”, “təcrübəli döyüşçü”, “ağsaqqal”, “yaşlı hərbiçi” və s. bu kimi mənaları ifadə edən “veteranus” sözü, latın dilində “qoca” mənasını ifadə edir. Dünyanı fəth edən Qədim Romanın müharibə tarixində, hərbi xidmətini başa vurmuş döyüşçülərə “veteran” adı verilməklə, bu söz həmdə böyük səfərbəredici mahiyyət daşıyırdı. Hələ Yuli Sezarın “Dəmir döyüşçülər” adlandırdığı “veteranlar legionları”, xüsusi hərbi bacarığı və şücaəti ilə fərqlənən peşəkar hərbiçilərə latın dilində “veteranus” deyilirdi. Belə şəxslər İtaliyada, Qədim Romada köləlikdən azad edilir və onlara vətəndaşlıq hüququ verilirdi. Təsadüfi deyil ki, Roma İmperatorluğu, dünya tarixində ilk dəfə olaraq, belə şəxslərin sosial təminatının ən yüksək formada həll edilməsi ilə tarixə düşmüşdür. Orduda döyüşmək və qalibiyyəti təmin etmək- Böyük Roma İmperatorluğu vətəndaşlarının, Vətən qarşısında dayanan ən mühüm və şərəfli vəzifəsi hesab olunurdu. Bütün İmperiyanın tarixi mövcudluğu dövründə daim fəaliyyətdə olan “Roma veteranları”- nəhəng dövlətin monolit birliyinin məhək daşı hesab olunurdu. Məhz bunun nəticəsində də hələ e.ə 1-2 ci əsrlərdə Roma Respublikasında peşəkar ordu və peşəkar donanmanın yaradılması, onun tarixi qələbələrinin əsasında dayanırdı. “Veteran” adlandırılan təcrübəli əsgərlər və onların ailə üzvləri, İmperiya qanunları əsasında bütün vergilərdən və öhdəliklərdən azad olunur, onlara vətəndaşlıq statusu verilir və onlar öz valideynlərinin əmlaklarına varislik hüququ əldə edirdilər. Hətta veteran övladları atalarının daşıdığı statusdan bəhrələnərək, yeni Roma ordusunun əsas heyətini təşkil edirdi. Qay Yuli Sezar e.ə 45-44 cü illərdə yüz minə qədər veteranı İtaliyada və onun ən yaxşı koloniyalarında yerləşdirməklə ölkədə həm də “veteran” adını şöhrətləndirmiş oldu. Onların çoxu öz dövrü üçün ən qiymətli nemət hesab edilən- mülk torpaqlarla mükafatlandırıldılar. Belə əsaslarla formalaşdırılan Roma ordusu, dünyanın ən döyüşkən və qalib ordusu kimi tarixə düşmüşdür. Beləliklə “veteran” sözü uzun tarixi bir dövr ərzində “fədəkar döyüşçü” mənasını ifadə etməklə, dünyanın müxtəlif dövlətlərində və xalqlarının dilində tətbiq olunmuş və bu gün də edilməkdədir.   Qeyd edilməsi zəruridir ki, ölkəmizdə “Veteran hərəkatı” daim diqqətdə saxlanılmış və zaman-zaman təkamül prosesi keçmişdir. 3 iyun 1956-cı ildə keçmiş Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsi böyük rəşadətlər və igidliklər göstərərək, nəinki SSRİ-ni, habelə bütün Avropanı faşizm bəlasından xilas etmiş müharibə veteranlarını bir təşkilatda birləşdirmək təşəbbüsü ilə 29 sentyabr 1956-cı ildə “Sovet Müharibə Veteranları Komitəsi”ni təsis etdi. Sonradan digər veteranların da (əmək veteranı və s.) həmin təşkilatda birləşməsi təmin edildi və müttəfiq respublikalarda da onun nümayəndəlikləri təsis olundu. Bir maraqlı faktı da diqqətə çatdırmağı vacib hesab edirəm ki, indi bir çox ölkələrdə veteranların sosial problemlərinin həllində ciddi narahatçılıqlar olsa da, müharibədən sonrakı illərdə SSRİ büdcəsinin hər il 35%-ə qədəri, ümumilikdə ölkənin sosial və mədəniyyət sahəsindəki problemlərinin, o cümlədən veteranların problemlərinin həllinə sərf edilirdi. Buna görədə illər keçdikcə “Veteran hərəkatı” daha böyük vüsət aldı, genişləndi və yeni-yeni səhifələrlə zənginləşdi. Xüsusilə faşizm üzərində qələbənin 20-illik yubileyinin keçirilməsi və veteranlara göstərilən diqqət daha da inkişaf etdirildi. Gənclər bütün İttifaq miqyasında tarixi yürüyüşlər keçirir və ölkənin inkişafında fəallıq göstərirdilər. Bu yürüşlər içərisində “Brest qalasına tarixi yürüş” xüsusilə qeyd edilməlidir. Tarixçilər qeyd edirlər ki, “Brestin məhşur meydanında, bütün ölkə veteranları adından, qalanın tarixi müdafiəçiləri, yürüş iştirakçıları olan gənclərə, simvolik olaraq qəhrəman qalanın açarını təqdim etdilər. “Brest qalasının mövcud olduğu bütün tarixi dövr ərzində, ilk dəfə olaraq onun müdafiəçiləri, bu əfsanəvi darvazanın açarını gənclərə etibar etdilər”. Çox maraqlıdır ki, qəhrəman “Brest” qalasının tarixi açarını” SSRİ gənclərinin nümayəndəsi, gənc toxucu Valentina Kondratiyevaya Azərbaycan məktəblisi İlham Əliyev (hazırki Prezidentimiz) təqdim etdi. Fikrimcə bu gün ölkə Prezidenti, cənab İlham Əliyevin Azərbaycan veteranlarına göstərdiyi xüsusi qayğı və diqqət də məhz həmin dövrdən başlanmışdır. İttifaq miqyasında geniş vüsət almış “Veteran hərəkatı” 21 mart 1987-ci ildə Azərbaycan Respublikasında Veteranlar Təşkilatının birinci qurultayında, yeni bir təşkilatın-veteranlar təşkilatının təsis edilməsi ilə nəticələndi.   Heydər Əliyevin xalqın təkidli tələbi ilə ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışı, bütün ölkədə olduğu kimi, Veteran hərəkatının da yeni inkişaf mərhələsinə keçidinə səbəb oldu. Veteranlara lazımi şərait yaradıldı. Ən böyük və yadda qalan hadisə isə 28 iyun 1994-cü ildə ölkə tarixində ilk dəfə olaraq “Veteranlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun qəbul edilməsi oldu. Həmin Qanun Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə hazırlanmş və onun tərəfindən də Milli Məclisə təqdim edilmişdi. Əlbəttə layihə yekdilliklə qəbul edildi. Bu Qanunda veteranlara dair dövlət siyasətinin əsas istiqamətləri müəyyən edilmiş, müharibə veteranlarının, Silahlı Qüvvələr veteranlarının, Əmək veteranlarının statusu, onların pensiya təminatı, istehsal fəaliyyəti, mənzil-məişət şəraiti, dərman və müalicə vasitələri ilə təminatı, onlar üçün nəzərdə tutulan əlavə güzəştlər, veteranların sosial və tibbi müdafiəsi, digər zəruri və vacib məsələlər, ilk dəfə olaraq hüquqi baxımdan mükəmməl tənzim edilirdi. Qanunun 21-ci maddəsində göstərilirdi ki, veteranların sosial müdafiəsi tədbirlərini, müvafiq icra hakimiyyəti orqanları planlaşdırır və veteranların sosial müdafiəsi proqramları dövlət büdcəsinin, Azərbaycan Respublikası Sosial müdafiə Fondunun vəsaiti hesabına maliyyələşdirilir. Veteranların Respublika Təşkilatı isə dövlət büdcəsi hesabına ayırmalarla maliyyələşirdi.     Beləliklə də fikirimi yekunlaşdıraraq, tarixi reallıqlara söykənərək və minlərlə veteranın yekdil fikirini, rəyini bir daha ifadə edərək Vətən uğrunda fədakarlıqla döyüşən əsgərlərin, zabitlərin, döyüşçülərin, birmənalı olaraq, yenə də “veteran” adlanması tamamilə düzgün və əsaslıdır. Bu sözün “qazi” və ya hər hansı başqa bir sözlə ifadə edilməsinə heç bir zərurət, əsas və məntiq yoxdur.   Bəhram Zahidov Hüquq elmləri doktoru, professor, müharibə və əmək veteranı

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev fevralın 25-də Bakının Ramana qəsəbəsindəki yaşayış kompleksində şəhid ailələri və müharibə əlillərinə mənzillərin təqdim olunması mərasimində iştirak edib. AZƏRTAC xəbər verir ki, dövlətimizin başçısı kompleksdə yaradılan şəraitlə tanış oldu. Məlumat verildi ki, bu kompleksdə doqquzmərtəbəli 30 bina tikilib. Ümumilikdə 1512 mənzildən ibarət kompleks bütün zəruri sosial infrastrukturla təchiz edilib. Ərazidə məktəb, uşaq bağçası, klub-icma mərkəzi inşa olunub. Dövlətimizin başçısının bu ilin yanvarında imzaladığı Sərəncamla təsdiq olunmuş proqramlara əsasən, 2021-2025-ci illərdə ev şəraitinin yaxşılaşdırılmasına ehtiyacı olan 11 mindən çox şəhid ailəsi və müharibə əlili mənzil, fərdi evlə təmin ediləcək. Komplekslə tanışlıqdan sonra Prezident İlham Əliyev şəhid ailələrinin üzvləri və müharibə əlilləri ilə görüşdü. Dövlətimizin başçısı görüşdə çıxış etdi. Prezident İlham Əliyevin çıxışı - Bu gün Bakının Ramana qəsəbəsində şəhid ailələri və müharibə əlilləri üçün yeni yaşayış kompleksi istifadəyə verilir. Bu münasibətlə sizi təbrik edirəm. Burada otuz bina inşa edilibdir. Binaların hamısı müasir səviyyədə, yüksək keyfiyyətlə tikilib, mənzillər də çox genişdir, işıqlıdır. Uşaq bağçası, 1200 şagird yerlik məktəb inşa edilib. Yəni, yaşayış üçün bütün imkanlar var və bu münasibətlə sizi ürəkdən təbrik edirəm. Müharibədən cəmi üç ay yarım keçib, ancaq şəhid ailələri və müharibə əlilləri üçün artıq belə gözəl yaşayış kompleksi, şəhərcik inşa olunub, təqdim edilib. Bu gün, eyni zamanda, Şağan qəsəbəsində reabilitasiya mərkəzinin əsaslı təmirdən sonra açılışı da olub. Orada da minlərlə qazi hər il müalicə alacaq, reabilitasiyadan keçəcək, öz sağlamlığını bərpa edəcək. Eyni zamanda, müharibə dövründə əlini, qolunu itirmiş qazilərimiz üçün də ən müasir protezlər sifariş edilibdir. Mənə bu gün verilən məlumata görə, 300-dən çox qazimiz bu protezlərlə təmin ediləcək. Bizim ayaqlarını itirmiş qazilərimizin artıq bir neçəsi bu protezlərlə təmin edilib və onlar normal həyata dönə biliblər. Bu protezlər dünyanın aparıcı şirkətlərinin məhsuludur, ən müasir protezlərdir. Bu protezlər imkan verəcək ki, bizim qazilərimiz normal həyata qayıda bilsinlər. Dövlət şəhid ailələri, müharibə əlilləri üçün əlindən gələni edir. Mənim bu sahədəki siyasətim birmənalıdır. Son 17 il ərzində şəhid ailələri ilə müxtəlif tədbirlərdə dəfələrlə görüşmüşəm. Bu günə qədər 9200-ə yaxın şəhid ailəsi, müharibə əlili dövlət tərəfindən mənzillərlə təmin edilib. Təkcə keçən il 1572 mənzil verilibdir. Bu il isə 3 minə yaxın mənzil veriləcək. Beləliklə, həm Birinci, həm İkinci Qarabağ müharibəsində şəhid olmuş övladlarımızın Bakıda, Sumqayıtda, Abşeron rayonunda yaşayan ailələrinə bu ilin sonuna qədər mənzillər veriləcək. Yəni, bu proqramı biz Bakı, Sumqayıt və Abşeron rayonunda bu ilin sonuna qədər tam icra edəcəyik. Digər şəhər və rayonlarımızda yaşayan şəhid ailələri üçün binaların, fərdi evlərin tikintisi davam etdirilir. Əminəm ki, yaxın gələcəkdə bu proqram tam icra olunacaqdır. Onu da bildirməliyəm ki, müharibə əlillərinə 7200-ə yaxın minik avtomaşını verilib. Mən bu rəqəmləri sadalamaqla dövlətin bu kateqoriyadan olan insanlara qayğısını bir daha dilə gətirmək istəyirəm. Bildirmək istəyirəm ki, Azərbaycan bu sahədə də dünya miqyasında ən qabaqcıl yerlərdədir. Dünyada müharibələr çox olub, itkilər çox olub. O qədər də uzaq olmayan tarixə nəzər salsaq, görərik ki, müxtəlif ölkələrdə müharibələrdə həlak olmuş insanların yaxınlarına heç vaxt bizdəki qədər qayğı, diqqət göstərilməyib. Onu da bildirməliyəm ki, Ermənistan ordusunda da itkilər olub və İkinci Qarabağ müharibəsində müxtəlif rəqəmlər səslənir. Bizdə olan məlumata görə, təqribən 6-7 min işğalçı məhv edilibdir. Onların birinin də ailəsinə Ermənistan dövləti heç bir yardım etməyib. Ümumiyyətlə, Ermənistanda bizdə olan proqram mövcud deyil. Müharibədə həlak olmuş insanların yaxınlarına nəinki ev, bir daxma da verilmir. Hər şey müqayisədə ölçülür. Bizim bu sahədəki siyasətimiz birmənalıdır. Bu siyasət mənəvi normalara əsaslanır və Vətən uğrunda canından keçmiş insanların yaxınları dövlət tərəfindən bundan sonra da qayğı ilə, diqqətlə əhatə olunacaqlar. Son illər müavinətlərin, pensiyaların məbləğinin artırılması göz qabağındadır. Azərbaycan dövləti bu siyasəti bundan sonra da davam etdirəcək. İkinci Qarabağ müharibəsində 3 minə yaxın şəhidimiz olub. Mən, o cümlədən bunların arasında mülki vətəndaşları da nəzərdə tuturam. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin. Allah sizə, onların yaxınlarına səbir versin. Şəhidlərimizin ruhu qarşısında baş əyirik. Bildirməliyəm ki, şəhidlərimizin qanı yerdə qalmayıb. Biz Birinci Qarabağ müharibəsinin şəhidlərinin, İkinci Qarabağ müharibəsinin şəhidlərinin qanını aldıq. Düşməndən intiqamımızı aldıq, ərazi bütövlüyümüzü bərpa etdik və şəhidlərimizin əziz xatirəsini qəlbimizdə əbədi yaşadacağıq. Birinci Qarabağ müharibəsində 12 mindən çox şəhidimiz olmuşdur və 4 minə yaxın hərbçimiz itkin düşmüşdür, təqribən 16 min itkimiz olmuşdur və torpaqlarımız işğal altına düşmüşdür. İkinci Qarabağ müharibəsində şəhidlərimizin sayı müharibənin miqyasına görə həddindən artıq azdır. Əlbəttə, hər bir şəhidimizin xatirəsi bizim üçün əzizdir. Hər bir insanın həyatı qiymətsizdir. Ancaq nəzərə alsaq ki, genişmiqyaslı müharibə aparılıb və ilk günlərdən əks-hücum əməliyyatı, əslində, hücum əməliyyatına çevrilmişdir. Ermənilərin otuz il ərzində qurduqları istehkamları, 5-6 xətt müdafiə istehkamlarını və o bölgənin relyefini nəzərə alsaq, tam qətiyyətlə deyə bilərik ki, biz istədiyimizə az itkilərlə nail olduq. Hətta dünyanın aparıcı ölkələrinin hərbi ekspertləri təəccüb edirlər ki, biz torpaqlarımızı işğalçılardan belə az itkilərlə azad etdik. Nəyə görə? Çünki bütün əməliyyatlar planlaşdırılanda ən vacib amillərdən biri itkilərin az olması idi. Hər gün əməliyyat planını təsdiq edərkən o amil ön planda idi. Müharibə itkisiz olmur. Bizim müharibəmiz azadlıq müharibəsi idi, ədalətli müharibə idi. Ermənistan işğalçılıq müharibəsi aparırdı. Haqq-ədalət bizim tərəfimizdədir. Ona görə bizim hərbçilərimiz şəhidlik zirvəsinə ucalaraq Vətən qarşısında öz vətəndaşlıq borcunu şərəflə yerinə yetirmişlər. Minlərlə hərbçimiz yüksək dövlət orden və medalları ilə təltif edilmişdir. Onların qəhrəmanlığı, şücaəti, fədakarlığı hər bir azərbaycanlı üçün örnək olmalıdır, gənc nəsil üçün örnək olmalıdır və olacaq. Biz ədaləti bərpa etdik, otuz il ərzində işğal altında olan torpaqları qaytardıq və dövlətimizin, xalqımızın gücünü göstərdik. Müharibənin ilk günündən üstünlük bizim tərəfimizdə idi. Düşmən demək olar ki, panikaya, isterikaya qapılmışdı. Ermənistan ordusunda onların özlərinin etirafına görə 10 mindən çox fərari olmuşdur. İndi Ermənistan dövləti bilmir ki, bu fərariləri necə mühakimə etsin. Çünki bu da böyük problemlərə gətirib çıxara bilər. Azərbaycan Ordusunda bir nəfər də fərari olmamışdır. Halbuki Birinci Qarabağ müharibəsində fərarilər olub. Birinci Qarabağ müharibəsində bizim qəhrəman övladlarımız şücaət göstərmişdilər. Ancaq o vaxt Azərbaycanın başında olan insanlar lazımi tədbirlər görə bilməmişdilər. Xüsusilə AXC-Müsavat cütlüyünün dövründə Şuşanın, Laçının, Kəlbəcərin düşmənə verilməsi böyük xəyanət idi və faktiki olaraq müharibənin sonrakı gedişatını şərtləndirdi. Çünki Ermənistanla Dağlıq Qarabağ arasında coğrafi bağlantı yaradılmışdır və ondan sonra digər torpaqların işğalı üçün ermənilərin çox böyük üstünlüyü yaranmışdır. O vaxt faktiki olaraq bizim bölgələrimizin müdafiəsi demək olar ki, özünümüdafiə qüvvələrinin öhdəsinə buraxılmışdı. Nizami ordu yox idi. Hətta insanları Kəlbəcərdən, Laçından çıxarmaq üçün lazımi tədbirlər görülməmişdi, ona görə də, əhali arasında böyük itkilər olmuşdu. Sabah Xocalı soyqırımının 29-cu ildönümüdür. Xocalı soyqırımı insanlığa qarşı törədilmiş cinayətdir. Bu cinayəti Ermənistan dövləti törədib. Xocalı qurbanlarının da qanı İkinci Qarabağ müharibəsində alındı. Əlbəttə ki, biz bütün bu illər ərzində müharibəyə hazırlaşırdıq. Bunu heç gizlətmirdik. Çünki bizim torpaqlarımız işğal altında idi və biz görürdük ki, bu məsələnin sülh yolu ilə həlli mümkün deyil. Artıq son illər ərzində buna tam əmin idik. Ermənistan rəhbərliyinin davranışı, təxribat xarakterli çıxışları, addımları bizi və deyə bilərəm ki, beynəlxalq ictimaiyyəti əmin etmişdir ki, bu münaqişənin sülh yolu ilə həlli mümkün deyil. Halbuki bu məsələ ilə məşğul olan Minsk qrupuna həmsədrlik edən ölkələrin yüksəkvəzifəli rəsmi nümayəndələri daim təkrarlayırdılar ki, münaqişənin hərbi həlli yoxdur. Amma biz görürdük ki, münaqişənin sülh yolu ilə həlli yoxdur. Çünki əks-təqdirdə 30 il ərzində bu məsələ həll olunardı. Deməli, buna maraq yoxdur, yaxud da ki, belə nə hərb, nə sülh vəziyyəti kimisə qane edirdi. Kimisə qane edirdi ki, Azərbaycan xalqı 30 il ərzində belə vəziyyətdə yaşasın. Kimisə qane edirdi ki, bizim torpaqlarımız işğal altındadır və sanki Azərbaycana bu, müəyyən təzyiq mexanizmi kimi qəbul edilirdi. Bizi inandırmağa çalışırdılar ki, indi reallıq yaranıb, 30 il ərzində bu reallıq mövcuddur və Azərbaycan bu reallıqla barışmalıdır. Mən isə deyirdim ki, heç vaxt biz bu vəziyyətlə barışmayacağıq. Mən deyirdim, heç vaxt imkan verməyəcəyik ki, bizim torpağımızda ikinci qondarma erməni dövləti yaradılsın və imkan vermədik. Bütün gücümüzü səfərbər etdik, bir çox illər ərzində ardıcıl siyasət apardıq, həm beynəlxalq müstəvidə, həm iqtisadi sahədə, həm qonşu ölkələrlə münasibətlərdə, regional layihələrin icrasında və əlbəttə ki, ordu quruculuğunun təkmilləşdirilməsi üçün böyük işlər gördük. Eyni zamanda, gənc, vətənpərvər, Vətəni hər şeydən çox sevən nəsil yetişdi. Bax, bu nəsil torpaqlarımızı azad etdi. Şuşada Cıdır düzündə Azərbaycan xalqına müraciət edərkən demişdim ki, mən 2003-cü ildə hakimiyyətə gələndə bu gün 25-30 yaşında olan insanlar uşaq idi. Biz onları vətənpərvərlik ruhunda, dövlətə sədaqət ruhunda yetişdirdik və onlar bizim torpaqlarımızı işğalçılardan azad etdilər. O cümlədən işğal edilmiş torpaqlarda heç vaxt olmayan, amma əslən o torpaqlardan olan gənclər torpaqları uğrunda aslan kimi vuruşurdular. Bütün Azərbaycan xalqı, Azərbaycanda yaşayan bütün xalqların nümayəndələri bir yumruq kimi birləşərək düşməni məğlub edib və torpaqlarımızı işğaldan azad ediblər. Bu, tarixi hadisədir. Azərbaycan tarixində buna oxşar parlaq qələbə olmamışdır. Azərbaycan bütün dünyaya öz gücünü göstərdi, xalqımızın iradəsini göstərdi. Bir daha bütün dünya gördü ki, əgər iradə varsa, güc varsa, xalq-iqtidar birliyi, əzmkarlıq və cəsarət varsa, haqq-ədalət öz yerini tapır. Biz bunu nümayiş etdirdik. İndi baxın, Ermənistan nə gündədir. Orada böhran yaşanır, gündə toqquşmalar, həbslər baş verir, demokratik əsaslar demək olar ki, tamamilə pozulub. Ermənistan heç vaxt bu cür acınacaqlı vəziyyətdə olmamışdır. Onları bu vəziyyətə salan onların rəhbərləridir. Həm 20 il Ermənistana başçılıq edən xunta rəhbərləri – Köçəryan-Sarkisyan xuntası, həm ondan sonra gələn hakimiyyət. Sonra gələn hakimiyyətin qarşısında seçim var idi – ya işğalçılıq siyasətini davam etdirəcək və özünü bədbəxt edəcək, ya da ki, öz xoşu ilə bizim torpağımızdan çıxacaq. Bu şansı biz verdik və mən hətta müharibə dövründə dəfələrlə demişdim ki, bizə tarix versinlər, onlar hansı tarixdə hansı bölgələrdən çıxırlar və biz müharibəni dayandırırıq. Belə də oldu, tarix verilən kimi müharibə dayandı. Ancaq onlar məcbur olub bu tarixi bizə verdilər, öz xoşuna yox. Biz artıq onların ordusunu, Ermənistan ordusunun canlı qüvvəsini məhv edəndən, onlar diz çökəndən sonra buna məcbur oldular və kapitulyasiya aktına imza atdılar və bizim qələbəmiz təsdiq olundu. Onsuz da biz bütün torpaqları azad edəcəkdik. Ancaq itkilər çox ola bilərdi, xüsusilə Kəlbəcər, Laçın istiqamətində. Artıq qış gəlmişdi, qar yağmağa başlamışdı, orada bizim itkilərimiz çox ola bilərdi. Ona görə düşməni hərbi yolla məğlub etdik, torpağımızdan qovduq, Şuşa şəhərini və digər şəhərləri işğalçılardan azad etdik. Ondan sonra Laçın, Kəlbəcər rayonlarını və Ağdam rayonunun bir hissəsini siyasi yollarla qaytardıq və artıq bizim nəzarətimizdədir. Müharibədən sonrakı dövrə gəldikdə indi hər kəs görür ki, Azərbaycanda inkişaf gedir, quruculuq işləri başlayıb, Ermənistanda isə böhran hökm sürür, bir-birilərini ittiham edirlər, bir-birilərini didirlər. Hər zaman xarici nümayəndələr bizə deyirdilər ki, Ermənistan cəmiyyəti birlik nümayiş etdirir və Ermənistan cəmiyyətində milli birlik var. İndi biz görürük haradadır bu milli birlik. Bu məğlubiyyətdə bir-birilərini ittiham edirlər, bir-birilərini günahlandırırlar, kütləvi həbslər baş verir. Amma nədənsə demokratiyadan dəm vuran bəzi qeyri-hökumət təşkilatları və bəzi hökumətlər buna göz yumurlar. Necə olur Ermənistanda müxalifət gündəlik formatda əzilir, dağıdılır, həbs edilir, öldürülür, amma buna heç kim reaksiya vermir. Bu, nəyi göstərir? Necə deyərlər, həmin 30 illik tarix bir daha əks etdirir ki, biz bu qələbəni təkcə Ermənistan üzərində qazanmamışıq. Bizə qarşı mütəşəkkil və güclü dairələr birləşib bizim torpağımızı əbədi işğal altında saxlamaq istəyirdilər. Ermənistan, sadəcə olaraq, bir alət idi, bir vasitə idi. Biz bunu dağıtdıq. Biz bu məkrli siyasəti alt-üst etdik və haqq-ədaləti bərpa etdik. Ermənistan rəhbərliyi indi gileylənir ki, onlara verilən silahlar yararsız idi. Bilirsiniz, kimisə günahlandırmaq hər şeydən asandır. Ancaq onu da deməlidirlər ki, bu silahlar onlara pulsuz verilmişdir, müftə verilmişdir. Özü də bir il yox, iki il yox, 30 il ərzində onları bizə qarşı silahlandırırdılar. Biz indi bütün imkanlardan istifadə edib bölgədə gedən prosesləri diqqətlə izləyirik, bizim imkanlarımız var, informasiya mənbələrimiz kifayət qədər çoxdur. Biz bilirik müharibə dövründə Ermənistana nə qədər pulsuz silah verildi, müharibədən əvvəl nə qədər verildi. İyul toqquşmasından dərhal sonra, iyulun 17-dən başlayaraq müharibənin son gününə qədər Ermənistana gündə bir neçə təyyarə pulsuz silah gətirirdi. Həmin o “İskəndər” raketlərini Ermənistan pulla alıb? Pulsuz alıb. “Elbrus”, “Toçka-U”, “Skad” raketlərini pulla alıb? Pulsuz alıb. “S-300”, hansı ki, biz yeddisini məhv etmişik, onlar da pulsuz verilib, tanklar da, toplar da, digər hava hücumuna qarşı sistemlər də. Biz onların hamısını məhv etmişik. Ermənistan ordusu yoxdur, bitib, qurtarıb. Amma bir neçə gün əvvəl eşitmişəm ki, indi onların müttəfiqləri Ermənistan ordusunu yenə də canlandırmaq istəyirlər, onları modernləşdirmək istəyirlər. Nəyə görə? Kimə qarşı? Müharibə başa çatıb. Əgər kimsə revanşist fikirlərlə yaşayırsa, bax, bu yumruğu görəcək, bu, yerindədir və bizim səbrimizi sınamasınlar. Ermənistan ordusu bitdi, yoxdur və olmamalıdır. Belə bir faşist dövlətdə ordu olmamalıdır. Biz heç vaxt imkan vermərik ki, bizim üçün hər hansı bir təhlükə yenidən yaransın, yaxud da ki, azad edilmiş torpaqlara qayıdacaq vətəndaşlarımız hər hansı bir risk hiss etsinlər. Biz bütün işlərə nəzarət edirik. Biz ordumuzu bundan sonra da gücləndirəcəyik. Yeni kontraktlar imzalanıb, ən müasir silahlar alınır, artıq onlar gətirilir. Dünyada hansı müasir silah varsa, onlar da artıq kontraktlanıb və Azərbaycana gətiriləcək. Müharibə, eyni zamanda, ordunun gələcək təkmilləşdirilməsi məsələlərini də üzə çıxarıb. Aparılacaq islahatlar daha da çevik, daha da döyüşkən və döyüş qabiliyyəti yüksək olan ordunun yaranmasına gətirib çıxaracaqdır. Müharibədən sonra bu gün dünyada yeni reallıq yaranıb. Bu reallığı biz yaratmışıq, Azərbaycan xalqı yaradıb. Biz iradə göstərmişik, güc göstərmişik. Bəli, biz gözləmişik. Həyat göstərdi ki, ən düzgün an seçilmişdir. İyul ayında bizə qarşı sərhəddə təxribat törədiləndə də biz əks-hücuma keçə bilərdik. Ancaq o vaxt mən əks-hücum əməliyyatını dayandırmışdım. Biz erməniləri öz torpağımızdan qovub, düz sərhədə gəlib, sərhədin o tərəfinə keçmədik. Bizi buna təhrik etmək istəyirdilər. Bizi təxribata çəkmək istəyirdilər. Əgər biz o vaxt - iyul ayında Ermənistan ərazisinə keçsəydik, əgər mən o vaxt ordumuzu dayandırmasaydım, vəziyyət başqa cür ola bilərdi. Bizi, əslində, buna təhrik edirdilər, təxribata təhrik edirdilər. Ermənistandan atılan raketlər Gəncənin, Bərdə, Tərtər, Goranboy, Naftalan, Ağdam, Füzuli rayonlarımızın dağılmasına gətirib çıxarmışdır. Onların atdığı raketlərin biri Xızıya gəlib çatmışdır. Görün, Xızını döyüş bölgəsindən neçə kilometr məsafə ayırır. Ona görə, bu təxribat planları var idi və düzgün an, düzgün məqam seçildi və düzgün addımlar atıldı. Ermənistan ordusunu 44 günə məhv etdik, onların əsrlərboyu yaratdıqları mifləri darmadağın etdik. Göstərdik ki, müzəffər xalq Azərbaycan xalqıdır. Göstərdik ki, döyüşkən xalq Azərbaycan xalqıdır. Onlar bizim qabağımızda diz çökdülər. Onlar heç vaxt belə rəzil vəziyyətdə olmamışdılar. Kimsə onları cəzalandırmalı idi, yoxsa yox? Bütün dünyaya meydan oxuyurlar. Bütün dünyaya əsassız tələblər irəli sürürlər. Sanki hər kəs bunlara kömək etməlidir, bunları müftə yedizdirməlidir, içizdirməlidir, silahla təmin etməlidir. Bir zəli kimi yapışıblar dünya ölkələrinin vücuduna. Bizim torpağımızı işğal edib, insanları evsiz-eşiksiz qoyub, tarixi abidələrimizi, məscidlərimizi dağıdıb. Ondan sonra da deyib ki, bu, erməni torpağıdır. Kimsə bunları cəzalandırmalı idi, yoxsa yox? Kimsə onları çökdürməli idi, yoxsa yox? Biz bunu etdik. Tarixi qələbədir, tarixi nailiyyətdir. Bir daha demək istəyirəm ki, bu qələbəni biz şəhidlərimizin qanı hesabına qazanmışıq. Şəhidlər bizim qəlbimizdə əbədi yaşayır, yaşayacaq. Allah sizə səbir versin. Siz analar, atalar xalqımız üçün, dövlətimiz üçün gözəl insanlar yetişdirmisiniz. O insanların ömrü uzun olmadı, amma onlar əbədiyyətə qovuşdu və onlar öz adlarını Azərbaycan xalqının şanlı tarixinə əbədi yazdırdı. Mən sizə öz hörmətimi bildirmək istəyirəm. Bildirmək istəyirəm ki, Azərbaycan dövləti və mən Prezident kimi hər zaman sizin yanınızda olacağam. XXX Şəhid Milli Qəhrəman İlqar İsmayılovun anası Fatma Qocayeva dedi: - Hörmətli cənab Prezidentimiz, mən Birinci Qarabağ müharibəsinin şəhid Milli Qəhrəmanı İlqar İsmayılovun 90 yaşlı anasıyam. Mən bütün şəhidləri öz övladım hesab edirəm. Ona görə də bütün şəhidlərin valideynləri adından, öz adımdan Sizə minnətdarlıq bildirmək istəyirəm ki, Siz Qarabağın azadlıq sevincini bizə yaşatdınız. Otuz il gözləsək də, o həsrətdən bizi qurtardınız. Bu, böyük fəxrdir. Şəhid ailələri də, şəhid valideynləri də bunun üçün Sizə minnətdardır. Şəhidlərin də ruhu şad oldu, torpaqda rahat uyudular. Onu da qeyd edim ki, Siz Şuşanın azad olunmasını elan edərkən, “Şuşa sən azadsan!” deyərkən elə bir azərbaycanlı tanımıram ki, onun gözündə sevinc yaşı olmasın. Bu, bizim fəxrimiz oldu. Qeyd etmək istəyirəm ki, Qubadlının iki polisi - İlqar İsmayılov, Əli Məmmədov bir çox kəndləri azad edə-edə Laçın dağlarının ən yüksək zirvəsi olan Qızartı yüksəkliyinə çıxıb Laçın dəhlizini bağlamaq tapşırığı almışdılar. O yüksəkliyə çıxanda onlar məşhur idmançı polislər idi. Çox ağır döyüşlə rastlaşıblar. Ermənilər əvvəlcədən oranı zəbt ediblərmiş. Onlar mühasirəyə düşüblər. Erməni başbilənləri onlara güllə atmayıb. “Onlar bizə diri lazımdır” deyəndə komandir olan İlqar deyib ki, uşaqlar soyuqqanlı olun. Bir atəşlə hamımız onları yerə sərməliyik. Sağ qalanların dediyinə görə, qumbara atmaqla, tüfənglə, avtomatla, bir çox silah-sursatla 48 erməninin meyitləri yerə sərilib. Axırda İlqar deyib ki, biz bunlara təslim olmamalıyıq. Bıçaqları çıxarın əlbəyaxa döyüşə keçək. Orada əlbəyaxa döyüş gedib, bu cəsur oğullar şəhid olublar. İndi Şuşa, Laçın azad olunandan sonra o dağlara baxıb deyirəm, orada bitən qırmızı lalələr, sizə qurban olum. Sizin rənginiz ona görə qırmızıdır ki, o igidlərin qanından su içmisiniz. İndi Prezidentimizin sayəsində, şəhidlərin qanı bahasına torpaqlarımız azaddır, Şuşa da, Laçın da bizimdir. Bizim şəhidlərin ruhu bir də ona görə şaddır ki, cənab Prezident, Siz şəhid ailələrinə böyük qayğı ilə yanaşırsınız, onların hər bir ehtiyacını çox həvəslə ödəyirsiniz. Bu gün bizi buraya dəvət edib ehtiyacı olan şəhid ailələrinə ev bağışlamaqla yenidən öz qayğınızı göstərirsiniz. Xalqımız bunu duyur, hiss edir ki, biz Prezidentimizin himayəsindəyik. Mən həmişə demişəm, heç kəs qorxmasın ki, gedib şəhid olaram, ailəm baxımsız qalar. Bizim Prezidentimiz hər bir şəhid ailəsinin qayğısına qalır. Sizə bütün şəhid ailələri adından, öz adımdan təşəkkür və minnətdarlıq edirəm ki, Siz bizi bu cür qayğı ilə əhatə edirsiniz. Allah Sizi qorusun, dövlətimizi, xalqımızı qorusun. Bütün şəhidlərimizə rəhmət, qazilərimizə cansağlığı diləyirəm. Sizinlə fəxr edirik. Allah Sizi həmişə qorusun. Sağ olun. XXX İkinci qrup Qarabağ müharibəsi əlili Rahim Babayev dedi: - Cənab Prezident, müzəffər xalqın Müzəffər Ali Baş Komandanı, Sizə Qarabağ qaziləri adından, şəhid ailələri adından böyük təşəkkürümüzü, minnətdarlığımızı bildiririk. Ona görə ki, Siz nəinki bizim Azərbaycan xalqına, bütün türk dünyasına bir hədiyyə etdiniz - Qarabağ hədiyyəsi! Vaxt uzandıqca son zamanlar insanlarda ümidsizlik yaranmışdı. Amma Siz bütün bu ümidsizliyə son qoydunuz. Dünyanın bir çox ölkələrində müharibələr olur, amma 44 günlük müharibə olmur. 44 gün ərzində belə bir nəticə heç bir yerdə, heç bir ölkədə olmayıb, amma bunu Siz etdiniz. Təkcə Azərbaycan xalqı deyil, bütün türk dünyası Sizinlə fəxr edir. Siz bütün dünyaya türkün gücünü və Sizin dediyiniz o “dəmir yumruğu” göstərdiniz və sübut etdiniz. Biz qazi olaraq, əsgər olaraq yenə də Sizin bütün əmr və sərəncamlarınızı yerinə yetirməyə hazırıq. Hörmətli Prezident, biz qazi olaraq həyatda hər zaman Sizin qayğınızı hiss edirik. Bizim təqaüdlərimiz, pensiyalarımız məhz Sizin sərəncamlarınız əsasında mütəmadi surətdə ilbəil, aybaay artırılır. Məhz bu ilin əvvəlində də sərəncamınızla Qarabağ müharibəsi əlillərinin, şəhid ailələrinin pensiya və təqaüdləri artırıldı. Bir neçə il bundan əvvəl biz Qarabağ qazilərinə avtomobil hədiyyə etmisiniz. Mənə də o avtomobildən hədiyyə olunub. Hazırda o avtomobili idarə edirəm. Bu gün isə məni evlə təmin edirsiniz. Cənab Prezident, Siz nəinki bu xalqa, bütün türk dünyasına lazım olan insansınız. Allah Sizi qorusun. Var olun, sağ olun. Vətən sağ olsun! Prezident İlham Əliyev: Çox sağ olun. XXX Sonda xatirə şəkli çəkdirildi.

Müsahibimiz Təranə Rəcəbli 1972-ci il martın 16-da Sumqayıtda ziyalı ailəsində anadan olub. Şəhərimizdəki 22 saylı orta məktəbi bitirib. 1989-1995-ci illərdə N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin pediatriya fakültəsində təhsil alıb. Həkim-pediatr ixtisasına yiyələnərək Sumqayıt şəhər 1 saylı Doğum evində fəaliyyətə başlayıb. Burada şöbə müdiri, 2008-2014-cü illərdə “Real” Tibb Mərkəzində direktor vəzifəsində işləyib. 2014-2016-cı illərdə Respublika Perinatal Mərkəzində baş həkim kimi fəaliyyətini davam etdirib. Hazırda Sumqayıt Perinatal Mərkəzin rəhbəridir. 2019-cu ildə Əməkdar həkim fəxri adına layiq görülüb. -Təranə xanım, tərcümeyi-halınızdan da aydın oldu ki, perinatal xidmət sistemində zəngin təcrübəniz var və şəhərimizdə belə bir tibbi xidmətin yaradılmasında zəhmətiniz  az olmayıb. -Son illər ölkədə doğuşların sayı artmağa meyillidir, lakin onların müəyyən faizi hamiləlik fəsadları ilə müşayiət olunur. Digər tərəfdən, hamilə qadınlar arasında xoşbəxtlik hallarının artmasının şahidi oluruq. Sözsüz ki, yeni doğulan uşaqların sağlamlığı anaların sağlamlıq durumu ilə bilavasitə əlaqəlidir. Statistikadan aydın olur ki, neonatal, ölüm hallarının çoxu ilk sutkalara təsadüf edir. Bu baxımdan doğuşun ilk dəqiqələrindən ana və uşağa göstərilən diqqət çox əhəmiyyətlidir. Respublikamızda hamilə qadınlara və uşaqlara perinatal, neonatal, eləcə də postneonatal dövrlərdə göstərilən xidmətin kökündən yaxşılaşdırılmasına, onun müasir standartlara uyğun yenidən qurulmasına böyük ehtiyac vardır. Bu səbəbdəndir ki, dövlətin sosial yönümlü siyasətində qadınlara, analara və uşaqlara göstərilən tibbi xidmətin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə bir neçə dövlət proqramı qəbul edilmişdir. 2006-cı ildə təsdiqlənən “Ana və uşaqların sağlamlığının qorunması üzrə Dövlət Proqramı” çərçivəsində paytaxtla yanaşı bir neçə regionda Perinatal Mərkəz yaradılmışdır. -Bəs sözügedən mərkəzlərin funksiyası doğum evlərindən və digər tibb müəssisələrindən nə ilə fərqlənir? -Bu, ilk növbədə, respublikamızın şəhər və rayonlarında keyfiyyətli perinatal xidmətlərdən istifadənin əhali arasında daha bərabər şəkildə bölüşdürülməsinin təmin olunmasına imkan yaratmışdır. Mərkəzlərdə patoloji hamilələrə, zəif doğulmuş uşaqlara xidmət göstərilir ki, bu da öz növbəsində ölkədə ana və uşaq ölümünün kəskin azalmasına gətirib çıxarmışdır. Qeyd olunduğu kimi, ana və uşaqlara göstərilən tibbi xidmətin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması dövlətin sosial yönümlü siyasətinin əsas prioritet istiqamətlərindən biridir. Bu gün Sumqayıtda müasir səviyyədə qurulmuş tibb müəssisələri əhaliyə nümunəvi xidmət göstərir. Doğum evlərimizdə də gələcəyimiz olan uşaqların sağlam dünyaya gəlməsi, lazımi tibbi yardım almaları üçün bütün şərait vardır. Hər zaman tibbin yeniliklərinə açıq olan Sumqayıt Perinatal Mərkəz bu gün həm də tədris mərkəzi kimi fəaliyyət göstərir. Təqdirəlayiq hallardır ki, “Ana və uşaqların sağlamlığının yaxşılaşdırılmasına dair 2014-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı”nda və digər Tədbirlər Planında bu sahədə tibbi xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və kadr hazırlığının gücləndirilməsi məqsədilə regionlarda perinatal mərkəzlərin yaradılması, xəstəxanaların maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, tibb işçilərinin peşəkarlığının artırılması, həmçinin artıq yarımçıq və vaxtından əvvəl doğulmuş, perinatal patologiyalı uşaqların dünyaya gətirilməməsi üçün zəruri şəraitin yaradılması kimi məsələlər öz əksini tapmışdır. Bu zəmindən 65 ildən çox əhaliyə xidmət göstərən 1 saylı şəhər Doğum evi də 2017-ci ilin dekabr ayından Perinal mərkəz kimi perinatal patologiyalı uşaqları qəbul etməklə onlara tibbi yardım göstərilir. Nəticədə şəhərimizdə körpə, həmçinin ana və uşaq ölümünün səviyyəsinin kəskin aşağı düşməsinə nail olmuşuq. Sözsüz ki, bu işdə təkcə səriştəli həkimlər, tibb işçiləri deyil, eyni zamanda, burada maddi-texniki bazasının yüksək olması, tənəffüs dəstəyi avadanlıqlarının mövcudluğu böyük rol oynayır. -Doğum evində vaxtından qabaq dünyaya gələn körpələrin həyatda qalması üçün yaradılan şərait barədə danışmağınız yerinə düşərdi. -Şəhərimizdə fəaliyyət göstərən tibb müəssisələrinin əksəriyyətində müasir texnika və avadanlıqlar quraşdırılıb. 140 çarpayılıq 1 saylı Doğum evi-Perinatal Mərkəzdə yüksək səviyyədə təmir işləri aparılaraq ən son texnoloji nailiyyətlərə əsaslanan avadanlıq və cihazlarla təchiz olunub. Ümumi havalandırma, mərkəzləşdirilmiş oksigen qazı sisteminin köməyi ilə istənilən anda hər bir otağı intensiv terapiya palatasına çevirmək mümkündür. Mərkəzimizdə vaxtından əvvəl doğulmuş və az bədən çəkili körpələrə qulluq və ana südü ilə qidalanmaya dair siyasət müəyyənləşdirilmişdir. Həmçinin ana südünün sağılması və saxlanması məqsədilə süd mətbəxi yaradılmışdır. Bizdə digər aparatlarla yanaşı transport küveyzlərin olması, uşaqların digər xəstəxanalardan mərkəzimizə təxliyə edilməsi işimizin səviyyəsini artırmaqdadır. “Körpə Dostu Klinikası” təşəbbüsünə qoşulan Sumqayıt Perinatal Mərkəzində ambulator-poliklinika, cərrahiyyə, anesteziologiya və reanimasiya, ginekologiya, təcili tibbi yardım, doğum və hamiləliyin patologiyası, yarımçıq və xəstə yenidoğulmuşlar şöbələri fəaliyyət göstərir. Cərrahiyyə otaqları yüksək keyfiyyətli avadanlıqlarla, eloktron idarə olunan stollar, narkoz aparatları ilə təchiz edilmişdir. Reanimasiya şöbəsində xaricdən gətirilən süni tənəffüs aparatları quraşdırılıb. Tibb ocağında yenidoğulmuşların reanimasiya və intensiv terapiya bölməsi də yaradılıb. Ginekologiya şöbəsində isə doğuş zalı, cərrahiyyə otağı və müasir standartlara cavab verən neonataloji bölmə yeləşir.  -Etiraf etmək lazımdır ki, körpələrin yaşama şansları doğum evində yaradılan şəraitlə bilavasitə əlaqəlidir.  -Yaradılan şəraitin nəticəsidir ki, regionlardan ən çox uşaq bizim mərkəzə köçürülür. Ötən il perinatal xidmət almış körpələrdən 501-i özəl və ya digər regionlarda fəaliyyət göstərən TƏBİB-in tabeliyindəki tibb müəssisələrindən qəbul edilib. Onlardan 339-u ətraf regionlardan birbaşa neonatal reanimasiya və intensiv terapiya bölməsinə yerləşdirilib. Hamiləliyin patologiyası şöbəsinə isə 248 xəstə köçürülüb. Bundan əlavə, il ərzində 2807 xəstə və yarımçıq yenidoğulmuşların sağlamlığı izlənilib, 165 ROP müayinə olunub, 1766 topuq testi götürülüb. Əlilliyin qarşısının alınmasında vacib rol oynayan 4 VEQF inyeksiyası həyata keçirilib. 2023-cü ilin sentyabr ayında isə Perinatal Mərkəzin neonatal reanimasiya və intensiv terapiya bölümünə regionlardan 340 yenidoğulmuş təxliyə olub. Mərkəzimizdə təbii və cərrahi doğuşlarla yanaşı, açıq və laporoskopik, ginekoloji əməliyyatlar da aparılır. 2023-cü ilin sentyabrında perinatal mərkəzin nəzdində təşkil olunmuş neonatal cərrahi xidmət vasitəsilə on əməliyyat, o cümlədən bir yenidoğulmuşa neyrocərrahi, bir yenidoğulmuşa isə Ventrikuloperitoneal şuntlama əməliyyatı olunub. Yaxın gələcəkdə Perinatal Mərkəzin nəzdində Ekstrakorporal (süni) mayalanma əməliyyatlarının aparılmasının həyata keçirilməsini planlaşdırmışıq. Sözsüz ki, bu vacib işə dövlət nəzarətinin olması olduqca vacibdir. Uşaq üzünə həsrət ailələr son çıxış yolu olan süni mayalanmaya ümid bəsləyir. Burada donor məsələsi mühüm rol oynayır. Çünki, bu, millətin genefondudur. Ona görə də bütün proseslər nəzarətdə saxlanılmalıdır. -Təranə xanım, doğum evlərində hər gün neçə-neçə körpə dünyaya gəlir. Təbii ki, analardan əvvəl onu mama-ginekoloqlar qucağına alır. Bu hissləri necə ifadə edərdiniz? -Mama-ginekoloqlar döl ana bətninə düşdüyü andan etibarən o körpələrin yanında dayanan şəxsə çevrilirlər. İşləri ağır və məsuliyyətli olsa da öz peşələrinilə fəxr edirlər. Onu da deyim ki, bəşər tarixində ilk yaranan mama peşəsidir. Ta qədimdən ana olmaq istəyən qadınların uşağını dünyaya gətirmək üçün bu qəbildən olan insanların köməyinə hər an ehtiyac yaranıb. Elmin, texnologiyaların sürətlə inkişaf etdiyi indiki dövrdə də bu, belədir. Hər ailəyə körpə sevinci bəxş etmək qürurverici bir hissdir. Gecəsi, gündüzü bilinməyən həkimlərin, tibb işçilərinin, xüsusilə anaların və dünyaya gələn uşaqların qayğısını çəkən, sağlamlıqlarının qorunmasına çalışan  mama-ginekoloqların əməyi, zəhməti danılmazdır. Axı, müqəddəs peşə sahibləri daim gərgin iş şəraitində çalışırlar, həm də körpələrin rahat bir şəkildə dünyaya göz açmasının məsuliyyətini daşıyırlar. Doğuşdan sonra qucaqlarına alan zaman isə keçirdikləri sevinc hissləri ilə əziyyətlərini tamamilə unudurlar. Kollektivimizdə çalışanların hər biri öz işini sevir. Reanimasiya şöbəsinin müdiri Yeganə Ağayeva, ginekoloq Gülsarə Qocayeva, doğum şöbəsinin müdiri Əminə Məmmədova, hamiləliyin patologiyası şöbəsinin müdiri, gənc həkim-ginekoloq Fidan Cabbarlı və başqa işçilərimiz haqqında xoş sözlər söyləmək olar. -Bildiyimiz kimi, respublikanın səhiyyə müəssələrində icbari tibbi sığorta tətbiq olunur. Doğuş və əməliyyatları həyata keçirən Perinatal Mərkəzdə bu sahədə işlər necə qurulmuşdur? -2021-ci ildən bu sistemin icrasına başlanmışdır. Hazırda mərkəzimizdə İcbari Tibbi Sığortanın Xidmətlər Zərfində təminata alınmış tam həcm perinatal və neonatal skriniq həyata keçirir. Bu, ilk növbədə, əhali məmnunluğu və vətəndaş əlçatanlığı üçün olduqca əlverişli sistemdir. Nəzərdə tutulmuş xidmətlərdən anaların da, gələcəkdə ana olacaq qızlarımızın da yararlanmaları üçün hər cür şəraitimiz vardır. Eyni zamanda, yaşadıqları ərazi üzrə qadın məsləhətxanalarında müayinə ola bilərlər. Bütün klinik laborator analizlərdən vaxtında keçmələrini tövsiyə edirik. Bu, anaların və doğulacaq körpələrin sağlamlığı üçün vacibdir. Onu da deyim ki, TƏBİB-in və şəhər rəhbərliyinin daim qayğısını hiss edirik. İcra hakimiyyətinin başçısı hörmətli Zakir Fərəcovun yaxından köməkliyi ilə liftimiz qaydaya salınmış, digər sahələrdə təmir-bərpa işləri həyata keçirilmişdir. Məqsədimiz anaların və uşaqların sağlamlığının qorunmasıdır. Bu ali məqsəd naminə bundan sonra da əlimizdən gələni edəcəyik. Qələmə aldı: S.QULİYEV

Veteran.gov.az xəbər verir ki, Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının inzibati binasında “Vətənpərvərliyin təbliği istiqamətində görülən işlər və mənfi təzahürlər” mövzusunda konfrans keçirilib.   Veteranların və 44 günlük Vətən müharibəsi iştirakçılarının qatıldığı konfransı giriş sözü ilə açan Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri Fatma Səttarovanın təklifi ilə dövlətimizin ərazi bütövlüyü uğrunda həlak olan şəhidlərimizin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib. 44 günlük Vətən müharibəsində Prezident İlham Əliyevin əsl sərkərdəlik məharəti sərgilədiyini vurğulayan Fatma Səttarova, işğalçı Ermənistan üzərində əldə edilən qalibiyyətin Azərbaycan tarixinə qızll hərflərlə həkk edildiyini bildirib.   Daha sonra çıxış edən Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədr müavini, polkovnik Cəlil Xəlilov dövlətin qazilərə, müharibə əlillərinə və şəhid ailələrinə göstərdiyi diqqət və qayğıdan bəhs edib, bu istiqamətdə həyata keçirilən layihələrdən danışıb:   “Qazilərə, müharibə əlillərinə və şəhid ailələrinə dövlətin göstərdiyi mütəmadi diqqət və qayğı beynəlxalq praktika üçün Azərbaycan modelini formalaşdırıb ki, bu model bütün dünyada maraq və təqdirlə qarşılanmaqdadır. Vətən müharibəsində olduğu kimi, bu gün də cəmiyyətin bütün kateqoriyalarının, o cümlədən qazilərin dövlətimiz və onun prezidenti ətrafında birləşməsi zəruridir.   Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatı vətənpərvərliyin təbliği istiqamətində çoxşaxəli fəaliyyət ortaya qoymaqdadır. Bu məqsədlə qazilərlə mütəmadi görüşlər keçirilir, onların qayğılarının öyrənilməsi və həllinə dəstək verilir.   Son vaxtlar cəmiyyətdə müşahidə edilən bəzi mənfi təzahürlər narahatlıq doğurur. Bəzi hallarda müxtəlif şəxslərin qazi adından sui-istifadə etməyə cəhd edir ki, bu da yolverilməzdir. Vətən müharibəsində iştirak etməyən bəzi şəxslərin özünü qazi kimi təqdim edərək müxtəlif iddialarla çıxış etməsi, dövlətin qazilərə olan diqqət və qayğısına kölgə salmağa çalışması kimi hallara qarşı ictimaiyyət də fəal reaksiya verməli, bu cür şəxslər qanunsuz əməlləri ifşa olunmalıdır.   Bəzi radikal və təxribatçı qüvvələr qaziləri özlərinə cəlb etmək, onların adından və nüfuzundan çirkin, qeyri-sağlam məqsədlərini reallaşdırmağa çalışırlar ki, bu da anti-xalq və anti-dövlət mahiyyəti daşıyır. Bəzi qüvvələrin qazilərdən, onların cəmiyyətdəki nüfuzundan dövlətə qarşı istifadə etməyə cəhd etməsi yolvverilməzdir  və qaziləri bu kimi halllarla bağlı diqqətli olmağa, hər zaman olduğu kimi bundan sonra da dövlətin və onun prezidentinin ətrafında birləşməyə səsləyirik.   Qazilərə diqqət və qayğının sadəcə dövlətin deyil, hər bir vətəndaşın borcudur. Bununla  yanaşı, qazi adı daşıyan şəxslər də öz arzu və istəklərini mövcud qanunvericiliyin tələblərinə uyğun şəkildə ifadə etməlidirlər.   Son vaxtlar 44 günlük Vətən müharibəsi və 2016-cı ilin aprel döyüşləri iştirakçılarından 800 nəfərə qədər qazinin Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatına üzv olub. Respublikanın bütün bölgə və rayonunda təşkilatımızın yerli strukturları mövcuddur. Mən qazilərimizi təşkilata üzv olmağa səsləyirəm. Onlar təşkilatdaxili müzakirələr və tədbirlərdə iştirak edə, onları narahat edən, düşündürən məsələləri dilə gətirə, təşkilatın imkanlarından yararlana bilərlər”.   Konfransda çıxış edən 44 günlük Vətən müharibəsi iştirakçıları da dövlətin onlara olan diqqət və qayğısından məmnunluqla bəhs etməklə yanaşı, cəmiyyətdə bəzi hallarda mənfi təzahürlərə də rast gəldiklərini vurğulayıblar. Aparılan müzakirələrdən məlum olub ki, dövlət başçısının xəbərdarlığına rəğmən hələ də bəzi məmurlar tərəfindən müharibə iştirakçılarına laqeyd münasibət, o cümlədən süründürməçilik halları mövcuddur ki, bu da qazilərdə haqlı narazılığa səbəb olur.   Konfransda mənfi təzahürlərə qarşı birgə mübarizənin zəruriliyi qeyd olunub və bu cür hallarla qarşılaşan qazilərə Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatına müraciət etmək, öz hüquqlarını təmin etmək üçün təşkilatın imkanlarından faydalanmaq tövsiyə olunub.   Konfransda iştirak edən xüsusi təyinatlı qüvvələrin ehtiyatda olan mayoru Salman Hüseynovun, ehtiyatda olan kiçik çavuş Elçin Əhmədovun, polkovnik-leytenant Şahin Məmmədovun,  Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının əməkdaşı Rasim Mirzəyevin çıxışları da böyük maraqla qarşılanıb və konfrans iştirakçıları tərəfindən təqdir olunub.   Konfransın sonunda bir daha tədbir iştirakçılarına üz tutan  Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri Fatma Səttarova qaziləri dövlət başçısının ətrafında sıx birləşməyə, dövlətimizin daha da güclənməsi prosesində aktiv iştirak etməyə səsləyib.  Daha sonra konfrans iştirakçıları xatirə şəkli çəkdirib.   Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının mətbuat xidməti